Informatika, avtomatlashtirish va boshqaruv

 
 

---

32 
 

---

33 
4.2. Buyurtma spetsifikatsiyasi
№ 
poz 
O‘zgaruvc
hi 
parame 
trlar 
O‘zgaruvchi 
parametrlar 
xarakteris 
tikasi 
O‘rnatish 
joyi 
O‘lchovchi asbob nomi va 
xarakteristikasi 
Tipi 
soni 
Tayyorlo
v 
zavodi 
Iz
ox 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
1-1 
FE 
Sarf
spirt suv sarfini 
rostlash 
Joyida 
Diagfragma, ishchi bosim 
10MPa, ishchi trubaprovod 
diametri 15- mm 
SITRANS F 
US 
1 
Siemens 
1 
1-2 
FT 
Sarf 
spirt suv sarfini 
rostlash 
Joyida 
Elektrik shkalasiz 
difmanometr, 
chiqish signali 
4-20mA,xatoligi +0.5% 
aniqlik sinfi 0.25% 
diametr Dy=15.. 2000 mm 
Sitrans F M 
MAG 1100 
FOOD. 
7ME6110-
2DA20-
2AA1 
1 
Siemens 
 
1 
1-3 
NS 
Sarf 
spirt suv sarfini 
rostlash 
Joyida 
Magnit yurituvchi chastotasi 
γ=50 Grs,
PM12 
1 
Siemens 
1 

---

34 
2-1 
TT 
Harorat 
harortni 
rostlash 
Joyida 
Shkalasiz pnevmatik yoki 
elektrik chiqish signaliga ega 
bo‘lgan manometrik termometr
0
0
S
÷
100˚S, ishchi bosim 0.4-
6.3 MPa, chiqish signali 4-
20mA , xatoligi +0.5% 
SITRANS 
TR200 
1 
Siemens 
1 
2-2 
NS 
Harorat 
harortni 
rostlash 
Joyida 
Magnit yurituvchi chastotasi 
γ=50 Grs,
PM12 
1 
Siemens 
1 
3-1 
FE 
Sarf
suv
Joyida 
Diagfragma, ishchi bosim 
10MPa, ishchi trubaprovod 
diametri 15- mm 
SITRANS F 
US 
1 
Siemens 
1 
3-2 
FT 
Sarf 
suv
Joyida 
Elektrik shkalasiz 
difmanometr, 
chiqish signali 
4-20mA,xatoligi +0.5% 
aniqlik sinfi 0.25% 
diametr Dy=15.. 2000 mm 
Sitrans F M 
MAG 1100 
FOOD. 
7ME6110-
2DA20-
2AA1 
1 
Siemens 
 
1 
3-3 
NS 
Sarf 
suv
Joyida 
Magnit yurituvchi chastotasi 
γ=50 Grs,
PM12 
1 
Siemens 
1 

---

35 
4-1 
LT
Sath 
-II-
 
Joyida 
Elektr qalqovichli sath 
o‘lchagichlar 
chiqish signali
4-20mA, ishchi bosim 
R=10MPa 
Sitrans 
LUC 500 
1 
Siemens 
1 
4-2 
NS 
Sath 
-II- 
Joyida 
Magnit yurituvchi chastotasi 
γ=50 Grs,
PM12 
1 
Siemens 
1 
4-3 
Pnevma tik 
rostlash 
klapani 
-II-
Joyida 
Pnevmatik klapan,
15x63 mm 
D262N 
1 
CV 
ALTYeR
A 
1 
5-1 
PI 
Bosim 
bosimni 
nazorat qilish 
Joyida 
Shkalali elektrik difmanometr 
ishchi bosim 0-0.25 MPa, 
chiqish signali. 4-20mA, 
xatoligi +0.25% 
SITRANS Z 
Compact 
1 
Siemens 
1 
6-1 
TT 
Harorat 
harortni 
rostlash 
Joyida 
Shkalasiz pnevmatik yoki 
elektrik chiqish signaliga ega 
bo‘lgan manometrik termometr
0
0
S
÷
100˚S, ishchi bosim 0.4-
6.3 MPa, chiqish signali 4-
SITRANS 
TR200 
1 
Siemens 
1 

---

36 
20mA , xatoligi +0.5% 
6-2 
NS 
Harorat 
harortni 
rostlash 
Joyida 
Magnit yurituvchi chastotasi 
γ=50 Grs,
PM12 
1 
Siemens 
1 
7-1 
LT
Sath 
-II-
 
Joyida 
Elektr qalqovichli sath 
o‘lchagichlar 
chiqish signali
4-20mA, ishchi bosim 
R=10MPa 
Sitrans 
LUC 500 
1 
Siemens 
1 
7-2 
NS 
Sath 
-II- 
Joyida 
Magnit yurituvchi chastotasi 
γ=50 Grs,
PM12 
1 
Siemens 
1 
7-3 
Pnevma tik 
rostlash 
klapani 
-II-
Joyida 
Pnevmatik klapan,
15x63 mm 
D262N 
1 
CV 
ALTYeR
A 
1 
8-1 
PI 
Bosim 
bosimni 
nazorat qilish 
Joyida 
Shkalali elektrik difmanometr 
ishchi bosim 0-0.25 MPa, 
chiqish signali. 4-20mA, 
xatoligi +0.25% 
SITRANS Z 
Compact 
1 
Siemens 
1 

---

37 
9-1 
NS 
Nasos 
Nasosni
boshqarish 
Joyida 
Magnit yurituvchi chastotasi 
γ=50 Grs,
PM12 
1 
Siemens 
9-2 
HS 
-II- 
-II- 
Joyida 
Ikki holatli universal yoqib 
o‘chirgich
22 × 26 × 26 mm 
3SB3 
1 NR+1 NZ 
1 
Siemens 
9-3 
M 
-II- 
-II- 
Joyida 
Elektr yuritgich 
quvvati N=2.5-3kVt, 
kuchlanishi U =380 V 
chastotasi γ=50 Grs 
WEG 
W22 
1 
CV 
ALTYeR
A 
 
 
 

---

38 
V. ATROF- MUHIT MUHOFAZASI, MEHNAT MUHOFAZASI VA 
FUQARO HIMOYASI 
Ekologiya hozirgi zamonning keng miqyosidagi keskin ijtimoiy 
muammolaridan biridir. Uni hal etish barcha xalqlarning manfaatlariga mos bo‘lib, 
signalizatsiyaning hozirgi kuni va kelajagi ko‘p jihatdan ana shu muammoning hal 
qilinishiga bog‘liqdir. Ekologiya muammosi er yuzining kata burchaklarida ham 
dolzarb. Faqat uning keskinlik darajasi dunyoning turli mamlakatlarida va 
mintaqalarida turlichadir.
Ekologik xavfsizlik kishilik jamiyatining buguni va ertasi uchun juda 
zarurligi bois eng muxim muammolar jumlasiga kiradi.
Bu muammolar amaliy tarzda xal etilsa ko‘p jihatdan hozirgi va keyingi 
avlod turmushining sifati belgilash imkonitini beradi. Iqtisodiyotning ishlab 
chiqarish bilan bog‘liq tarmoqlarini zararsiz texnologiya yordamida rivojlantirishni 
ta’minlsh imkoniyatiga ega bo‘ladi. ma’lumki, tabiatnng xolati birdaniga va darxol 
yomonlashib qolmaydi. Boshqacha aytganda ekologik vaziyat asta sekin 
yomonlasha boradi. 
Suv tabiatda kechadigan ko‘p jarayonlarda hal etuvchi rol o‘ynaydi. 
Sanoatda suvni xom ashyo va energiyaga energiya manbai sifatida sog‘ituvchi 
agent erituvchi elektrogeniy va boshqa joylarda ishlatiladi. Sanoatda ishlatiladigan 
suvni sovituvchi texnologik va energetika ajratiladi. Xo‘jalik maishiy maqsadda 
ishlatiladigan hamda ishlab chiqarish yoki kolxoz xo‘jaligida ishlatilgan hamda 
ma’lum bir ifloslangan xududdan o‘tgan suvni oqava suvlar deyiladi.
Mintaqamizda 4 ta asosiy ekologik muammolaridan: 
Erning nixoyat darajada sho‘rlanganligi O‘zbekiston uchun ulkan 
muammodir. 
Ikkinchidan: suv zaxiralarining keskin tanqisligi kata ifloslanganligi katta 
tashvish tug‘dirmoqda. 
Uchinchidan: orol tanchiqligining qurib borishi xavfi g‘oyat keskin 
muammo, aytish mumkinki, milliy kulfat bo‘lib qoladi. 

---

39 
To‘rtinchidan, havo bo‘shlig‘ining ifloslanishi ham Respublika ekologik 
xavfsizlikka solinayotgan taxmindir. SHuning uchun 1991 yil tabiatni muhofaza 
qilish to‘g‘risida qabul qilingan qonun 1996 yilda atmosfera xavosini muhofaza 
qilish
to‘g‘risida qonun qabul qilingan. 
2002 yil 5 aprelda esa chiqindilarni yo‘q qilish to‘g‘risida qonunlar qabul 
qilingan. Hozirgi paytda respublikada istiqbolda, ya’ni atrof muxitni muhofaza 
qilish va tabiiy saxifalardan oqilona foydalanish bo‘yicha 2010 yilgacha 
mo‘ljallangan. Davlat dasturi ishlab chiqarilgan tabiatdan oqilona foydalanish va 
uni muhofaza qilish sohasidagi butun faoliyat ana shu dastur asosidatashkil etilgan. 
O‘zvinosanoat-xolding» 
xolding 
kompaniyasi 
atmosferaga 
sezilarli 
miqdordagi gaz va changlarni tashlaydi. SHuning uchun agregat xolatiga qarab 
ifloslanishni qattiq, suyuq, gazsimon aralashmaga bo‘linadi. Gaz chiqindilar 
klassifikatsiyalanadi. 
Absorbiya (fizik va ximosorbsiya) 
Absorbsiya, katalitik, termik kondensatsiya. Absorbsion usullar quyidagi 
belgilar bo‘yicha ajratiladi: 
A) absorben komponent bo‘yicha 
B) ko‘zlanayotgan komponent turi bo‘yicha 
V) jarayon xarakteri bo‘yicha, gaz sirkulyasiyasiz yoki sirkulyasiyasiz 
G) absorbentli ishlatish bo‘yicha regeneratsiyali yoki regenatsiyali 
D) absorbentli ishlatish bo‘yicha regeneratsiyali ishlovchi komponentlarni 
ishlatish bo‘yicha rekuleretsiya va rekuperatsiyasiz 
E) jarayon tashkil etish bo‘yicha davriy va uzluksiz 
J) absorbsion aparatli konstruktiv turi bo‘yicha 
Hosil bo‘lish sharoitiga qarab oqava suvlar va xo‘jalik atmosfera va sanoat 
oqava suvlariga bo‘linadi. Maishiy oqava suvlar bu yuvini manbalaridan 
oshxonadan, tualetdan chiqqan suvlaridr. 

---

40 
Atmosfera oqava suvlari yomg‘ir yog‘ishda hosil bo‘ladigan va korxona 
xududlaridan oqadigan suvlardir. 
Qattiq chiqindilar massasini yig‘ilib qolish sanoatning ko‘p tarmoqlarida 
muvofiq xom ashyoni qayta ishlash texnologiyasini mukammal egallash va uni 
kompleks ishlatishning mumkin emasligi kelib chiqadi. CHqindilarni ajratish va 
saqlash qimmat tadbir hisoblanadi. Sezilarli darajada qimmat baxo materiallar 
yig‘ilib qoladi. Bu bilan bir qatorda chiqindilarni operativ darajasi past 
xisoblanadi. Bu vaqtda qattiq chiqindilarning katta qismi xalq xo‘jaligida effektiv 
ishlatilishi mukin. CHiqindilarni og‘irligiga, foydalanish darajasida, qimmatli 
ko‘rsatkichi, atrof-muxitda ta’siriga qarab foydalanishda qarab farqlanadi, qattiq 
chiqindilar tarkibi har xilligi sezilarli darajada ularni utimizatsiya masalasini 
murakkablashtiradi. Qattiq chiqindilarni tayyorlash va qayta ishlash usullari 
quyidagi guruxlarga bo‘lish mumkin: 
- klassifikatsiya va saralash 
- zarracha o‘lchamlarini kichiklashtirish 
- aralashtirish 
- eritish 
Keyingi yillarda soha rivojlanishi munosabati bilan meva-sabzavot 
mahsuloti va uzum etishtirish hajmi oshib bormoqda. Fermerlik xo‘jaliklari bilan 
bir qatorda sohani faol rivojlantirishda respublikaning sanoat korxonalari ham 
ishtirok etishmoqda.
«O‘zvinosanoat-xolding» xolding kompaniyasi tomonidan o‘z xom-ashyo 
bazasini vujudga keltirish, er-suv resurslaridan samarali foydalanish, oziq-ovqat 
xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha maqsadli ish olib borilmoqda.
2011 yilda kompaniya balansida 2,9 ming gektar er maydoni bor edi, 2013 
yilga kelib esa uning sanoat uzumzorlari maydoni 4,4 ming gektarni tashkil qildi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2013 yil 13 martdagi «2013-2015 
yillarda O‘zbekiston Respublikasida uzumchilikni yanada rivojlantirish borasidagi 
chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi Qarorida uzumzorlar maydonini 22,5 ming gektarga 
ko‘paytirish nazarda tutilgan. Ushbu qarorni amalga oshirish doirasida kompaniya 

---

41 
tomonidan 3,3 ming gektar er maydonlarida yangi uzumzorlarni barpo etish reja 
qilingan. Natijada o‘z plantatsiyalari 7,3 ming gektarga etkaziladi, bu esa 
uzumning o‘ta qimmatli texnikaviy navlarini xom-ashyo sifatida qayta ishlashga 
jo‘natish imkonini beradi. 2012 yilda o‘z plantatsiyalari hisobiga 19,2 ming tonna 
tayyorlangan bo‘lsa, joriy yilda 30,1 ming tonna, 2014-2015 yillar mobaynida esa 
mos ravishda 43,0-63,5 ming tonna tayyorlanishi ko‘zda tutilmoqda, bu esa 
tayyorlanayotgan mahsulotning assortimentini yaxshilash va sohaning eksport 
salohiyatini oshirish imoknini beradi.
Kompaniya tomonidan soha qishloq xo‘jaligining moddiy-texnikaviy 
bazasini
mustahkamlash bo‘yicha ish olib borilmoqda, uzum etishtirishning 
agrotexnologiyasi yaxshilanmoqda. Jumladan, keyingi yillarda 630 uzumzor 
maydonlarda shpalerlar o‘rnatildi, 21 ta chuqurlik quvurlari ishga tushirildi, 73 
dona turli ixtisoslashgan texnika xarid qilindi, 320 gektar erda tomchilab sug‘orish 
tizimi o‘rnatildi.
Ham ichki, ham tashqi bozorda xaridorgir bo‘lgan sanoat uzumchiligini 
rivojlantirish va navlar tarkibini yaxshilash maqsadida, «Meva-sharbat» 
korporatsiyasi va «O‘simlikshunoslik» ilmiy-tekshirish instituti bilan birgalikda 
uzumning 14 xil yangi, istiqbolli, alohida muhim texnikaviy navlarini 
ko‘paytiriladigan to‘p plantatsiyalarini yaratish bo‘yicha ish olib borilmoqda.
Sezilarli darajada qimmatbaho materiallar yig‘ilib qoladi. Bu bilan bir qatorda 
chiqindilarni operativ utimizatsiya darajasi past hisoblanadi. Bu vaqtda qattiq 
chiqindilarning katta qismi xalq ho‘jaligida effektiv ishlatilishi mumkin. 
Soha chiqindilariga klassifikatsiyalanadi. Konkret ishlab chiqarish bo‘yicha 
chiqindilar oltingugurt fosfori, sodali va boshqalar ishlab chiqarishda bo‘linadi. 
CHiqindilarni og‘irligiga, foydalanish darajasiga, qimmatli ko‘rsatkichi, atrof 
muxitga ta’siriga qarab alangalanishga qarab, qurilmaga korrozion ta’siriga qarab 
farqlnadi. Qattiq chiqindilar qattiq, turli tumandir. Bir nomdagi chiqindilar tarkibi 
har xilligi sezilarli darajada ularni utilizatsiya masalasini murakkablashtiriladi. 

---

42 
Qattiq chiqindilarni tayyorlash va qayta ishlash usullari quyidagi guruxlarga 
bo‘lish mumkin. 
- klassifikatsiya va saralash 
- zarracha o‘lchamlarni kichiklashtirish 
Ularni biologik usul bilan tozalanadi. Sanoat oqava suvlari tarkibida spirt 
mahsulotlari bor bo‘lib ularni ham biologik usul bilan tozalanadi. 
Ishlab chiqarishda suvni iste’moli 
Suv ta’minoti 
manbai 
Suv iste’moli normasi 
Aylama suv 
hajmi m
3
/soat 
Toza suv 
iqtisodi 
% 
Loyihada 
Fakt 
Toshkent suv 
ta’minoti 
24,4
m
3
/soat 
26 
m
3
/soat 
20 m
3
/soat 
80 
Oqova suvlar va ularni tozalash 
Oqava 
suvlar 
turlari 
Oqava 
suvlar 
xajmi 
m
3
/soat 
Ifloslanish 
tarkibi 
Tozalash 
metodlari 
Tozalash 
qurilmasi 
va apparati 
Tozalangan 
suvni 
ishlatish 
yo‘lari 
Tozalangan 
tashlangan 
1 xo‘jalik 
10,7 
spirt 
mahsulotlari 
Biologik 
Aerotenk 
Qaytadan 
foydalanish