Informatika 8-sinf UzB new 2015 каракалпак pmd

atqa iye boli’p, a’dette noqat penen aji’rati’lg’an yeki
bo’limnen ibarat. Birinshi bo’limde paydalani’wshi’ ta’repinen
berilgen fayldi’n’ 
menshik ati’ (Paint, Bloknot, MS Word
programmalari’nda mag’luwmati’n’i’zdi’ saqlag’ani’n’i’zda at
beriwin’izdi yeslen’), yekinshi bo’liminde usi’ mag’luwmatlardi’n’
qaysi’ programma ta’repinen tani’li’wi’n bildiriw ushi’n
programma ta’repinen berilgen 
fayl ken’eytpesi dep atali’wshi’
at sa’wlelenedi. Ma’selen, Su’wret.bmp, Mag’luwmat.txt, Menin’
mektebim.doc, Klava.exe, Puzzle.exe. Ken’eytpe bolmag’an
jag’dayda fayl ati’ menshik ati’ menen bir tu’rde boladi’. Fayldi’n’
menshik ati’ 1 den 255 ge shekem, ken’eytpesi bolsa 1 den 3
ke shekem (ayi’ri’m waqi’tlari’nda 4 ke shekem) belgige iye
boli’wi’ mu’mkin. Fayl ati’ ken’eytpesi jazi’li’wi’ ma’jbu’riy
yemes. Biraq ken’eytpe faylda saqlani’p ati’rg’an mag’luwmat
tu’rin bildirgeni ushi’n wonnan paydalani’w qolayli’. Ha’zirgi
ku’nde islep shi’g’i’li’p ati’rg’an barli’q programmalar fayl ati’
menen ken’eytpesin wo’zleri qosi’p qoyadi’. Fayl ken’eytpesinen
fayl qaysi’ progràmmà ta’repinen du’zilgenin bili p  ali’w
mu’mkin. To’mende ko’p ushi’rasatug’i’n fayl ken’eytpelerin
keltiremiz:

---

61
Fayldi’n’ menshik ati’nda lati’n ha’m kiril a’li pbesinin’ joqari’
yamasa to’men registrindegi ha’ri pleri, sanlar, sonday-aq, -  (defis),
_ - asti’ si’zi’q belgisi, $ - pul birligi belgisi, # - nomer, & -
 ampersend belgisi, @ - sawda ET, !-u’ndew belgisi, % - payi’z
belgisi, ~ - tilde, ^ - karat belgisi ha’m (){}-qawsi’rmalar
qollani’li’wi’ mu’mkin. Biraq, \ , / , : , * , ? , “ , < , > , |
si’yaqli’ belgilerdi qollani’w mu’mkin yemes. Soni’ ayti’p wo’tiw
kerek, fayl ati’nda kishi yamasa u’lken ha’ri plerdi paydalani’wdi’n’
parqi’ joq. Kompyuter wolardi’ birdey at dep qabi’l yetedi.
Soni’n’ ushi’n fayl ati’n klaviaturadan tergende qa’legen
(joqari’g’i’ yamasa to’mengi) registrlerden paydalani’w mu’mkin.
Bir birinen tek g’ana ken’eytpesi arqali’ pari’qlanatug’i’n
atlar tu’rli fayllardi’ an’latadi’. Ma’selen, Nawri’z.bmp, Go’zzal.txt,
Nawri’z.xls, Nawri’z.doc, Nawri’z.avi ha’r tu’rli programmalarda
islengen fayllar.
Operacion sistema bazi’ bir si’rtqi’ quri’lmalardi’ da fayl
si’pati’nda qarawi’ mu’mkin. “Fayl” tu’sinigin bunday
uluwmalasti’ri’w qatar jag’daylardi’ kirgiziw-shi’g’ari’w a’mellerin
a’piwayi’lasti’ri’w mu’mkin. Ha’rbir quri’lmag’a “fayl” ati’
biriktirilgen: PRN — printer, CON — klavishlar (kirgiziwde) ha’m
displey (shi’g’ari’wda) h.t.b. Soni’n’ ushi’n, rezerv ali’ng’an
PRN, CON, NUL, AUX, LPT1, LPT2, LPT3, COM1, COM2,
COM3 si’yaqli’ atlardi’ fayl ati’ si’pati’nda isletiw mu’mkin
yemes.
Fayllarda kompyuter qayta qollani’wi’ mu’mkin bolg’an ha’r
qi’yli’ tu’rdegi: tekstli hu’jjetler, programmalardi’n’ da’slepki