Informatika 8-sinf UzB new 2015 каракалпак pmd

I BAP. ZAMANAGO’Y KOMPYUTERLER
 1-sabaq. Yesaplaw texnikasi’ni’n’ rawajlani’w tariyxi’
Yesaplaw texnikasi’ni’n’ rawajlani’w tariyxi’n talqi’lag’anda bul
rawajlani’wdi’n’ teoriyali’q ha’m a’meliy tiykarg’a iye yekenligin
ko’riw mu’mkin. A’meliy tiykar sol da’wirde texnika yerisken
tabi’slar bolsa, teoriyali’q tiykar pa’nler tarawi’nda ali’ng’an
na’tiyjeler boldi’. Yesaplaw texnikasi’ teoriyali’q ta’repten
poziciyali’ sanaq sistemasi’ni’n’ rawajlani’wi’, qatan’ ta’rti p
qag’i’yda ha’m logikali’q teoriyalarg’a tiykarlang’an.
Erami’zdan aldi’ng’i’ IV a’sirde jasap wo’tken Arastu
(Aristotel) wo’zinin’ shi’g’armalari’nda insan pikirlewi ha’m
logikali’q juwmaqlar shi’g’ari’w usi’llari’n du’zgen. Bul
bag’dardi’n’ rawajlani’wi’na Gotfrid Vilgelm Leybnic (1646—
1716) belgili logikali’q bag’dardi’ ashti’. Inglis matematikigi Jorj
Bul (1815—1864) Leybnictin’ bul ideyasi’n “Logikani’n’
matematikali’q analizi” shi’g’armasi’nda (XIX a’sir) rawaj-
landi’rdi’. Di’qqatqa i’layi’qli’li’g’i’ sonda, Jorj Buldi’n’
shi’g’armasi’ndag’i’ ha’rqanday wo’lshem ha’m logikali’q a’meller
na’tiyjesi tek 0 yamasa 1 ma’nisti qabi’l yetedi.
Solay yeti p  matematikada Bul algebrasi’ bag’dari’ payda boldi’.
Bul algebrasi’ yesaplaw mashinalari’n woylap tabi’wshi’lari’
ushi’n ju’da’ u’lken imkaniyat ashi’p berdi.
Yesaplaw texnikasi’ni’n’ rawajlani’wi’na watanlasi’mi’z
Muhammad al-Xorazmiy “Al-jabr ha’m al-muqobala yesabi’
haqqi’nda qi’sqasha kitap”, “Hind yesabi’ haqqi’nda kitap” ha’m
“Qosi’w ha’m ali’w haqqi’nda kitap” shi’g’armalari’ arqali’ (IX
a’sir) u’lken u’les qosqanli’g’i’n ayti’p wo’tpew mu’mkin
yemes. Muhammad al-Xorazmiy wo’z shi’g’armalari’nda
hindlerdin’ sanaq sistemasi’n ta’rti pke salg’an ha’m jetilistirgen,
arifmetikali’q a’mellerdi wori’nlaw ta’tibin, qag’i’ydalari’n islep
shi’qqan, sonday-aq, algoritm teoriyasi’na tu’rtki bergen ha’m
algebra pa’nine tiykar salg’an. Al-Xorazmiy shi’g’armalari’ aradan

---

6
300 ji’l wo’tkennen son’ Evropag’a tarqaldi’ ha’m sonnan keyin
poziciyali’q sanaq sistemasi’ pu’tkil dun’yag’a jayi’ldi’. Ha’mmege
belgili, zamanago’y kompyuterlerde poziciyali’q sanaq sistemalari’
qollani’ladi’.
Yesaplaw texnikasi’ tariyxi’, tiykari’nan, 4 da’wirge bo’lingen.
Wolar  bir-birinen yesaplaw qurallari’ni’n’ islew princi pi, tezligi
ha’m basqa imkaniyatlari’ menen aji’rali’p turadi’.