Informatika 2017 qqalpoq indd

Viruslardan  qorǵanıw

Bunday  qáwiplerdiń  aldın  alıwdıń  birqansha  ilajları  bar.  Olarǵa 

ámel  etiw  qáwipti  pútkilley  joq  etpese  de,  sezilerli  dárejede  azaytadı. 

Tómende  usı  ilajlardıń  tiykarǵıları  keltirilgen:

•  jeke hám lokal tarmaqtaǵi kompyuterlerge sırttan Internet arqalı 

kiriwdi  sheklewshi  hám  qadaǵalawshı  texnikalıq  hám  baǵdarlamalı 

qurallardan  paydalanıw;

•  internet  arqalı  tek  isenimli  dereklerden  informaciya  alıw  hám 

olardan  tiykarǵı  nusqalarına  sáykesligin  tekseriw;

•  maǵlıwmatlardı  jetkerip  beriw  hám  qabıl  etiwde  kriptografiya         

(informaciyanı  kodlaw)  usıllarınan  paydalanıw;

•    kompyuter  viruslarına  qarsı  qadaǵalawshı  hám  emlewshi  baǵ-

darlamalardan  paydalanıw.

Siziń  jeke  kompyuterińizde  máp  kóriw  maqsetinde  urlawǵa  arzıy-

tuǵın  qımbatlı  informaciya  bolmawı  múmkin.  Lekin,  bul  infor-

maciyalar  siz  ushın  zárúr.  Kompyuter  virusları  bolsa  olardı  óshirip 

jiberiw  yaki  paydalanıp  bolmaytuǵın  dárejede  ózgertip  jiberiwi  múm-

kin.  Kompyuter  virusları  tariyxı  Sinsinati  qalası  (Ogayyo  shtatı) 

universitetiniń  ilimiy  xızmetkeri,  kompyuter  qáwipsizligi  tarawında 

belgili  qánige  Fred  Koen  atı  menen  baylanıslı.  Koen  baǵdarlamalı 

qurallardan  nızamsız  nusqa  kóshiriwǵe  qarsı  qorǵaw  mashqalaları 

ústinde  is  alıp  barıp,  jańa  baǵdarlama  jarattı.  Bul  baǵdarlama  tez 

qayta  tiklew  hám  jetilistiriw  hám  de  kompyuter  yadındaǵı  áhmiyetli 

maǵlıwmatlardı  óshiriw,  sistema  faylların  «buzıw»  sıyaqlı  jumıslardı 

orınlaw  qásiyetine  iye  bolıp,  baǵdarlamalı  qurallardan  nızamsız 

nusqa  alıw  waqtında  iske  túsetuǵın  edi.  Informaciyanı  urılardan 

qorǵawgá  qaratılǵan  bul  baǵdarlama  sońın  ala  kompyuter  viruslarınıń 

jaratılıwına  túrtki  boldı.

Kompyuterdegi  maǵlıwmatlardı  viruslardan  qorǵaw  ushın  antivirus  

baǵdarlamaları  islep  shıǵarılǵan.  Antivirus  baǵdarlamaları  AQSH, 

Kanada,  Rossiyanıń  bir  qatar  firmaları  tárepinen  islep  shıǵarılmaqta. 

Házirgi  kúnde  tómendegi  antivirus  baǵdarlamaları  keń  tarqalǵan: 

DrWeb for  

Windows

Kaspersky 

Anti-Virus

Norton

Antivirus

Aidstest

Avira Internet 

Security

McAfee

VirusScan

Avast

Antivirus

NOD32

---

78

1.  Informaciyalardı  qorǵaw  ne  ushın  kerek?

2. Internet  arqalı  kompyuter  hám  onıń  baǵdarlama  resurslarına 

qanday  zıyan  jetkeriliwi  múmkin?

3.  Viruslardıń  qanday  toparları  bar?

4.  Fayl  virusları  qalay  «kóbeyedi»?

5.  Informaciyanıń  qáwipsizligi  hám  «elektron  jınayatshı»lardan 

qorǵawdı  támiyinlewshi  ilajlar  haqqında  aytıp  beriń.

6.  Kriptografiya  degende  neni  túsinesiz?

7.  Kompyuter  viruslarınıń  jaratılıwına  kim  túrtki  bolǵan?

8.  Kompyuter  viruslarına  qarsı  qalay  gúresiw  múmkin?

9.  Boot-viruslar  haqqında  sóylep  beriń.

1.  Logikalıq  jaqtan  sáykesin  qoyıń:

Internet informaciya «urıları» 

jeńillestiriw maqsetinde jaratıldı.

Kompyuterler insan jumıs iskerligin  jańa basqıshqa kóterdi.

Kompyuter virusları bolsa olardı 

óshirip taslawı yamasa 

jańa, kútilmegen mashqalaǵa 

dus kelip qaldı.

Ádillik, kriminalistika, milliy 

qáwipsizlik xızmetkerleri

paydalanıp bolmaytuǵın dárejede 

ózgertirip jiberiwge tayın.

2.  Noqatlar  ornına  oń  baǵanadaǵı  kerekli  sózlerdi  jaylastırıp 

kóshiriń:

Házirde kompyuter sistemalarına óz tájiriybesin 

arttırıw  ushın  yamasa  «házillesip»  ...  islep 

atırǵan  jas  baǵdarlamashılar  kóbirek  zıyan 

keltiredi.

orınlaytuǵın

Ayırım virus baǵdarlamalarınıń atınan da  ... isin 

túsinip alıw múmkin.

payda kóriw

Siziń  jeke  kompy uterińizde  ...  maqsetinde 

urlawǵa arzıytuǵın qımbatlı informaciya bolmawı 

múmkin.

buzǵınshılıq

3.  Tómendegi  pikirlerden  qaysı  biri  durıs:

a)  kompyuter  viruslarınan  paydalanıw  ushın  arnawlı  baǵdarlamalar 

—  antiviruslardı  islep  shıǵıwǵa  tuwrı  keldi;

b)  jámiyetti  kompyuterlestiriwdiń  belgili  bir  basqıshında  vi-

ruslar  jeke  hám  shólkemlesken  jınayatshılar  toparın  ózine 

qamtıdı;

c)  internet  informaciya  «urıların»  jańa  basqıshqa  kóterdi.

II bap. Internette islew tiykarları

---

79