Informatika 2017 qqalpoq indd

Viruslardıń  tásiri

Házirgi  kúnde  kompyuter  sistemalarına  óz  bilimin  arttırıw  úshın  

yaki  tek  «házillesip»  buzǵınshılıq  islep  atırǵan  «jas  baǵdarlama 

dúziwshiler»  kóbirek  zıyan  keltiredi.  Sebebi,  olar  júdá  kópshilikti 

quraydı. Olardıń ayırımları kimgedur zıyan etip atırǵanın da bilmeydi.

Internet  arqalı  jetkeriliwi  múmkin  bolǵan  tiykarǵı  zıyanlar:                                    

• tarmaqqa  qosılǵan  waqtıńızda  kompyuterińizge  ruxsatsız  «kiriw» 

hám  onı  Siziń  mápińizge  qarsı  túrde  aralıqtan  basqarıw;               

• internette  jiberilip  atırǵan  informaciyalar  «jolda  uslap  alınıp», 

olardan  nusqa  alıw  yaki  ózgertiw;

• túrli virus (kompyuter yadındaǵı maǵlıwmatlardı óshiriw, ózgertiw 

sıyaqlı  jumıslardı  orınlawshı  hám  basqa  baǵdarlama  quramına  qosılıp 

alıw,  «juǵıw»  ózgesheligine  iye  bolǵan  arnawlı  baǵdarlama)  baǵdar-

lamaların  web-betlerine  «jasırıp  jaylastırıp  qoyıw»;

• hár  qıylı  mámleketlik  shólkemleri  hám  jeke  kárxanalarǵa  tiyisli 

informaciyalardı  urlaw  hám  básekeles  kárxanalarǵa  satıw  yaki  belgili 

muǵdarda  tólew  talap  etıw;

• jámiyet  ideyalogiyası  hám  ruwxıy  sanamızǵa  jat  bolǵan  informa-

ciyalardı  Internette  daǵaza  etiw.

Ayırım  virus  baǵdarlamalarınıń  atınan  da  orınlanatuǵın  jumıstı 

túsinip  alıw  múmkin.  Mısalı,  Black  Hole  (Qara  Tuynuk,  yaǵnıy 

ekrannıń  shep  múyeshinen  qara  tuynuk  ashadı),  Black  Friday  (Qara 

Juma,  juma  kúnleri  islenip  atırǵan  fayllardı  óshiredi),  Friday  13  (13-

---

76

sáne  juma  kúnleri  islep  atırǵan  fayllardı  óshiredi),  «áste  tásir  etiwshi 

virus»  (kompyuter  jumısın  birneshe  júz  mártebe  jasalma  túrde 

ásteletip  jiberedi)  hám  taǵı  basqa.