Informatika 2017 qqalpoq indd

16-sabaq. INFORMACIYALARDÍ QORǴAW HÁM 

ANTIVIRUSLAR HAQQÍNDA

Barlıq  materiallıq  zatlar  sıyaqlı  informaciya  da  óz  máni-

sine  iye.  Sonıń  ushın  bir  paydanı  gózlep  informaciyanı  «urlaw», 

«buzıw»,  «kereksiz  maǵlıwmatqa  toltırıw»,  informaciya  saqlanatuǵın 

qurılmalardı  isten  shıǵarıw  jaǵdayları  da  ushıraspaqta.  Demek,  bul 

sıyaqlı  zıyanlı  islerden  qorǵaw  áhmiyetli  wazıypa  boladı.

Informaciya  hám  jınayat

Keyingi waqıtlarda informaciyanı qorǵaw mashqalaları tek qánigeniń 

emes,  balkim,  barlıq  esaplaw  texnikasınan  padalanıwshılardı  ózine 

qamtımaqta.  Bul,  álbette,  kompyuter  texnikasınıń  insan  turmısı  hám 

xızmetine  jedellik  penen  kirip  kiyatırǵanına  baylanıslı.

«Informaciya»  túsinigi  de  túpten  ózgerip  barmaqta.  Bul  atama 

keyingi  payıtta  kóbirek  satıp  alınatuǵın,  satılatuǵın  yaki  bir  nársege 

almasatuǵın  ózine  tán  ónimdi  kórsetedi.  Sonı  aytıp  ótiw  lazım, 

bunday ónim (tovar) kópshilik jaǵdaylarda ózi saqlanıp atırǵan esaplaw 

texnikasınan  onlaǵan,  hátte  júzlegen  ese  qımbat  turadı.  Internet 

informaciya  «urılar»ın  (informaciya  urıları  kompyuterler  jaratılǵanǵa 

shekem  de  bolǵan)  jańa  basqıshqa  kóterdi.  Endi  kompyuter,  modem 

hám  jeterli  baǵdarlamalıq  támiyinleniwine  iye  bolǵan  jetilisken 

baǵdarlamashı  dunyanıń  qálegen  múyeshinde  jaylasqan  hár  qıylı 

mámleket  shólkemleri,  jeke  kárxana,  internet  xızmetinen  paydalanıp 

atırǵan  adamlar  hám  basqalarǵa  tiyisli  informaciyalardı  óz  xanasınan 

shıqpastan ózlestirip alıwı (urlawı), olardı ǵárezli maqsetlerde ózgertiwi 

yaki  qanday  da  bir  basqa  zıyan  jetkeriwi  múmkin.  Bul  óz-ózinen 

informaciyanı  qorǵaw  zárúrligin  keltirip  shıǵaradı.

Kompyuterler  insannıń  xızmetin  jeńillestiriw  maqsetinde  jaratıldı. 

Olardıń  sanı  kún  sayın  artıp  barmaqta.  Lekin  sonıń  menen  birge 

jámiyettiń  kompyuter  sistemalarına  baylanıslıǵı  da  artıp  barmaqta. 

Házirgi  kúnde  medicina,  salıq,  bank  sisteması,  transport  sıyaqlı 

tiykarǵı  tarawlarda  basqarıw  hám  diagnoz  jumısları  kompyuterler 

---

74

minnetine  júklengen.  Kompyuter  sistemaları  áskeriy  tarawda  da 

ayrıqsha  orın  tutadı.

Jámiyetti  kompyuterlestiriwdiń  belgili  bir  basqıshında  kompyuterler 

jeke  hám  shólkemlesken  jınayatshılar  toparların  óz  ishine  aladı.  Olar 

jeterli  texnikalıq  hám  baǵdarlamalıq  qurallarǵa  iye  bolıp,  qıyın-

shılıqsız  qupıya  maǵlıwmatlardı  urlaw,  diversiya,  aldawshılıq  hám 

basqa  jınayatlı  islerdiń  ámelge  asırılıwı  múmkin  bolıp  qaldı.  Ádillik, 

kriminalistika,  milliy  qáwipsizlik  tarawı  qánigeleri  jańa,  kútilmegen 

mashqalaǵa  dus  keldi.

1971-jıl  AQSHtıń  «Nyu-York  Penni  Sentral  Reylroud»  temir  jol 

kompaniyası  qımbat  bahalı  júklengen  200  vagonı  joǵalǵanlıǵın  sezip 

qaldı.  Bul  isti  tekseriw  barısında  birqansha  basqa  firmalardıń  da 

vagonları  joq  bolǵanlıǵı  anıqlandı.  Dıqqatlıq  penen  alıp  barılǵan 

tekseriwdiń  nátiyjeleri  vagonlar  joǵalǵanınıń  sebebi  kompyuterge 

bile  tura  nadurıs  mánzil  kirgizilgeninde  ekenin  kórsetti.  Bul  rásmiy 

dizimge  alınǵan  birinshi  «elektron  jinayat»  edi.  Házirgi  kúnge 

kelip  kompyuterler  de,  baylanıs  sistemaları  da  kórilmegen  dárejede 

rawajlanıp  ketti.  Bul  bolsa,  óz  náwbetinde,  «elektron  jınayatshılar»ına 

da  jańa  imkaniyatlar  jaratıp  berdi.