Industrial iqtisodiyot

Tenderlar
– bozorda yoki xalqaro bozorda 
mashina 
va 
uskunalarni
xarid etish, qurilish-montaj ishlarini bajarish, injiniring xizmati ko‘rsatish 
uchun konkurs asosida buyurtma berish. Xaridor yoki buyurtmachi eng avval 
konkurs e’lon qilib hammani o‘z shartlari bilan tanishtiradi. Shunga asosan 
konkursda ishtirok etuvchi firmalar, konsorsiumlar yoki korxonalar o‘z 
takliflarini – tenderlarini xaridor, buyurtmachiga yuboradi. Tenderni 
injiniring firmalari hujjatlashtiradi. 
Fan-texnika taraqqiyotining muhim an’anaviy yo‘nalishlaridan biri 
ishlab chiqarishni elektrlashtirishdir. 
Elektrlashtirish 
deganda elektr 
energiyasini yetarli darajada ishlab chiqarish, uni kerakli joylarga uzatish va 
undan keng foydalanish jarayoni tushuniladi. Uning moddiy asosini 
“Elektroenergetika“ tarmog‘i tashkil etadi. U elektr energiyasi ishlab 
chiqaradigan jihozlarni (elektrostansiyalarni), iste’molchilarga uni yetkazib 
beruvchi jihozlarni (podstansiyalarni) va elektr uzatkichlarni o‘z ichiga oladi. 
Elektr energiyasi turli stansiyalarda ishlab chiqariladi: 

suv bilan ishlaydigan elektr stansiyalar (GESlar); 

issiqlik elektrostansiyalari (GRESlar); 

atom elektrostansiyalari; 

quyosh elektrostansiyalari; 

shamol va boshqa elektrostansiyalar. 
Ekspertlarning dalolat berishlaricha, kelgusi yuz yillikning o‘rtalarida 
sayyoramizda energiya ishlab chiqarish hozirgi darajadan o‘n baravar ortadi. 
Bunday o‘sishni qayta tiklanmaydigan organik yoqilg‘i yordamida ta’minlash 
mumkin emas. Shu sababli energetika muammosi eng jiddiy jahonshumul 
muammolardan biriga aylanmoqda. 
Hozirgi vaqtda jahon energetikasi asosan organik yoqilg‘idan 
foydalanishga asoslanadi. Umuman energetika balansida neft va gazning 
ulushi taxminan 50 foizni, ko‘mir 35 foizni tashkil etadi va atigi 15 foizi 
atom elektrostansiyalari, gidroenergetika va boshqa manbalar ulushiga to‘g‘ri 
keladi. Biroq insonning energetika iste’moli shu qadar tez sur’atda 
o‘smoqdaki, organik yoqilg‘i kabi an’anaviy energetika resurslarining 
zahiralari navbatdagi yuz yillikdayoq yetarli bo‘lmay qoladi. Shu sababli 
insoniyat oldida yangi energiya manbalarini egallashdek dolzarb vazifa 
turibdi. Hozirgi paytda quyosh, atom (og‘ir elementlarning bo‘linishi) va 

---

131 
yadro energetikasi (engil yadrolarni termoyadroviy sintez qilish) ana shunday 
manbalar hisoblanadi. 
Yer sathiga yetib keladigan quyosh energiyasining umumiy miqdori 
insoniyat ehtiyojlarini qondirish uchun batamom yetarlidir. Buning yana bir 
afzalligi, ancha arzonga tushadi. 
Olimlarning hisoblariga qaraganda, XXI asrning o‘rtalariga borib, 
butun dunyoda jon boshiga elektr iste’mol qilish 3-4 baravar ortadi. Buni 
qanday ta’minlash mumkin? Organik yoqilg‘ini ishlab chiqarishni 
kamaytirish kerakmi yoki yo‘qmi? Albatta, bu savolga javob topish kerak 
bo‘ladi. Bu muammoni hal etish olimlar va mutaxassislar oldiga katta 
vazifalar qo‘yadi.