Industrial iqtisodiyot

7.2.
Fan-texnika taraqqiyotining asosiy yo‘nalishlari 
Bozor iqtisodiyotiga o‘tish sharoitida fan-texnika taraqqiyotining uchta 
asosiy yo‘nalishidan foydalanish mumkin:
31
a) an’anaviy yo‘nalish; 
b) zamonaviy yo‘nalish; 
v) istiqbolli, ustuvor yo‘nalishlar. 
An’anaviy yo‘nalishga elektrlashtirish, mexanizatsiyalash, qisman 
avtomatlashtirish, Kimyolash kiradi. 
Zamonaviy 
yo‘nalishga 
elektronizatsiyalash, 
kompleks 
mexanizatsiyalash, 
kompleks 
avtomatlashtirish 
(robotlashtirish, 
kompyuterlashtirish), atom energetikasini jadal rivojlantirish, yangi 
materiallarni ishlab chiqarish va ularga ishlov berish, hozirgi davr talabiga 
javob 
beradigan 
texnologiyalarni 
qo‘llash, 
undan 
foydalanishda 
texnologiyaning ekologiyaga salbiy ta’sirini kamaytirish, imkoni bo‘lsa 
butunlay yo‘qotish yo‘llari kiradi. 
Afzallik, ustuvor yo‘nalishlarga quyidagilar kiradi:
- 
elektronizatsiyalash, biotexnologiyani keng joriy etish, iqtisodiy 
informatikani 
ko‘paytirib, 
rivojlantirib, 
ishlab 
chiqarishni 
to‘la 
axborotlashtirish, fundamental fanlar bo‘yicha izlanishlarni kuchaytirish;
- 
yangi, ilg‘or (progressiv) texnologiyalarni joriy etish; 
- 
texnika va texnologiya, elektr energiyasi va yoqilg‘ilarning, 
xomashyo va materiallarning eng yangi turlarini yaratish; 
- 
mavjud mashina va mexanizmlarni, asbob-uskuna hamda jihozlarni 
modernizatsiyalash kiradi. 
Bozor iqtisodiyotiga
kirib borish munosabati bilan ilm-fan sohasiga 
juda ko‘p atamalar (terminlar), tushunchalar kirib kelmoqda. Masalan, “Nou-
xau“, innovatsiya, lizing, texnopolis, venchur, injiniring, tender va h.k. 
“Nou-xau“ – bu texnik, tashkiliy-iqtisodiy, tijorat bilimlari va 
tajribaning yig‘indisi bo‘lib, almashish predmeti hisoblanadi. “Nou-xau“ 
tipidagi axborot raqobatli ishlab chiqarishning, savdoning omili sifatida ro‘y 
berishi mumkin. “Nou-xau“ning eng xarakterli, tavsifiy tomoni – bu texnik 
bilimlarning yangiligida va aniq ishlab chiqarish va tijorat vazifalarini 
bajarish uchun foydaliligidadir. Uni amalga oshirishda shartnoma tuziladi: 
har xil chizmalar, loyihalar, smeta (bo‘ladigan kirim-chiqim hisobi), 
texkartalar, metodikalar (biror narsaga o‘rgatish usullari), formulalar (shartli 
belgilar bilan ifodalangan matematik miqdorlar), texnik ma’lumotlar va h.k. 
tanishtiriladi. Eksporter bu ma’lumotlarni yetkazib beradi, importer esa qabul 
31
Ортиқов А. «Саноат иқтисодиёти». Ўқув қўлланма. – Т.: ТДИУ, 2006 – Б.95. 

---

129 
qilib oladi. 
Innovatsiya
– iqtisodiyotga mablag‘ solish jarayoni. Yangilikni joriy 
etish: birinchidan, texnika va texnologiya avlodlarini almashtirishni 
ta’minlash uchun iqtisodiyotga sarflangan mablag‘lar bo‘lsa; ikkinchidan esa, 
ilmiy-texnika taraqqiyoti yutuqlari natijalari bo‘lgan yangi texnika va 
texnologiya. Ixtirochilikning rivojlanishi, biror yo‘nalishdagi yirik ixtiro va 
kashfiyotlar maydonga kelishi innovatsiyaning muhim omillari hisoblanadi. 
Lizing
– mashina, asbob-uskuna, transport vositalari, ishlab chiqarish 
inshootlarini uzoq muddatli ijaraga olish; uzoq muddat foydalaniladigan 
tovarlar eksportini kreditlash shakllaridan biri. Lizingning asosan moliyaviy 
va oddiy turi mavjud.