Ilmiy tadqiqot markazi

ADABIYOTLAR: 
1.
 
O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidentining 2022-yil 28-yanvardagi PF-60-
sonli “2022
-2026 
yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘gʻrisida”gi Farmoni;
 
2.
 
Gabriele M. Lepori “Aksionerlar va fond bozori dinamikasi orasida o‘tkir kasallik belgilari: Nyu
-
York 
shahridan olingan dalillar”. Empircal Finance jurnali, 2023 yil, 165
-181-betlar;
3.
 
A.E. Mambetkaziyev, G.A. Konopyanova, J.Ye. Baykenov “Zamonaviy iqtisodiyot rivojlanish 
tendensiyalari sharoitida Qozog‘iston Respublikasi aholisining investitsion faoliyati”
. Central asian 
economic review jurnali, 2022 yil; 
4.
 
www.stat.uz
 
–
 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi statistika agentligi rasmiy veb
-
sayti; 
5.
 
www.uzse.uz
 
–
 
“Toshkent” Respublika fond birjasi rasmiy veb
-sayti 
6.
 
www.nyse.com
 
–
 Nyu York fond birjasi rasmiy veb-sayti; 
7.
 
www.kase.kz
 
–
 
Qozog‘iston fond birjasi rasmiy veb
-sayti. 
 
QIMMATLI QOG’OZLAR BOZORIDA INVESTOR PORTFELINI MATEMATIK 
MODELLASHTIRISH 
 
E.O. Aliqulov - 
O’zbekiston Milliy universiteti, dotsent
 
Sh.U. Madreymova - 
O’zbekiston Milliy universiteti
 
 
Mamlakatmizda ayni paytda nomli aksiyadorlik jamiyatlari mavjud shu bilan birga 
qimmatli qog
’
ozlar bozori ham rivojlanib bormoqda. 
Har bir investor qimmatli qog’ozlar 
orasidan o’zining fikriga ko’ra daromad keltirishi mumkin bo’lgan variantlarni tanlaydi. 
Ushbu tanlov xavf normasini aniqlash muddati, mablag’lar miqdori, maqbul investitsiyalar va 
kerakli daromadga asoslanadi. 
Hozirgi vaqtda qimmatli qog’ozlarning investitsiya jalb qilishning tahlil qilishning turli 
yondashuvlari va usullari mavjud. Shu kabi tahliliy usullar va matematik modellar qurish, 
koeffitsentlardan foydalanish nazariyasi investorlar uchun investitsiyalarning xavfliligini 
oldindan belgilash haqidagi savolga aniq javob bermaydi lekin fond bozoridagi ayrim xatti 
harakatlarning tendentsiyalarini yetarlicha ob’yektiv baholashga imkon beradi. Ko’pincha bu 
amaliyotlar qimmatli qog’ozlar bozori amaliyotiga zid keladi. 
O’zbekistonda, boshqa mamlakatlarda bo’lgani kabi, turli emitentlarning moliyaviy 
vositalarini 
tavsiflovchi tahliliy agentliklar mavjud, ammo O’zbekistonda investitsiya 
qarorlarini qabul qilish uchun muhim bo’lgan koeffitsentlar amalda hali talab qilinmagan. 
Ob’yektiv ko’rsatkichlarni olish uchun U.Sharpning korporativ qimmatli qog’ozlarni fond 
birj
alarida kotirovkalarini vaqtli qatorlar asosida hisoblash g’oyasini amalga oshirish kerak. 
Sharp koeffitsenti xavf birligiga to’g’ri keladigan daromadni aniqrog’i o’zgaruvchanlikni 
risksiz stavkadan yuqori o’lchaydi. Shu bilan birga yetarli miqdordagi akti
vlarni sotib olgan 

---

27 
investorning portfeliga bitta aktiv va turli tarmoqlarning risklari kamroq ta’sir qilishi 
mumkin, investitsiya portfelining barqarorligini vaqti-vaqti bilan turli xil tebranish 
shakllarida amalga oshadi. Bu esa bir vaqtning o’zida investorning investitsiya bo’yicha risk 
xavfini kamayishi yoki umuan zarar ko’rmasligi olib kelishi mumkin, bu qimmatli qog’ozlar 
bozorida investitsion portfelni diversifikatsiya deyiladi. 
Muvaffaqqiyatli investitsiyalar ikkita asosiy tamoyiliga asoslanadi 
–
bu ishda portfel 
investitsiya usullaridan foydalanish, bu birinchi navbatda, risklarni kamaytirish va ularni 
nazorat ostida ushlab turish imkonini beradi. Shuningdek, yuqori sifatli aktivlarni tanlash 
printsipiga ko’ra, obligatsiyalar uchun bu birinchi navba
tda emitentning ishonchliligi va 
barqarorligini, aksiyalar uchun esa qimmatli qog’ozlarning bazaviy bahosi, shuningdek 
keyingi istiqbollar va o’sish potensiallaridir. Bir turdagi moliyaviy aktivlardan tashkil topgan 
portfelning bozor qiymatining o’zgarishiga bog’liqlikni kamaytirish uchun siz har xil turdagi 
aktivlarga sarmoya kiritishingiz mumkin. 
G.Markovitsning yondashuvi investorda hozirda sarmoya kiritish uchun ma’lum 
miqdordagi mablag‘ bor degan faraz qilishdan boshlanadi. Ushbu pul ma’lum bir muddatg
a 
investitsiya qilinadi, bu esa ushlab turish davri deb ataladi. Saqlash muddati oxirida investor 
davr boshida sotib olingan qimmatli qog’ozlarni biror narsadan keyin sotadi. Qimmatli 
qog’ozlarning optimal portfelini topish uchun masalani shakllantirilishi
G.Markovits 
tomonidan tadqiq qilingan optimal portfel nazariyasining imkoniyatlaridan biridir. G. 
Markovits, portfelning daromadlilik qiymatining uning matematik kutish atrofida ehtimoli 
taqsimoti simmetrik normal Gauss egri chizig’i bilan tavsiflanishini
taklif qildi. 
Portfel daromadi - 
mumkin bo’lgan natijalar maydoni va haqiqiy portfel daromadining 
kutilgan daromaddan chetga chiqish ehtimoli. Yagona optimal portfel yo’q, boshqalarga 
nisbatan optimalroq chiziqli dasturlash usuli, Markovits samarali portfellar menyusini taklif 
qiladi. Ma’lum bir xavf darajasi yoki ma’lum bir xavfning minimal darajasi uchun kutilayotgan 
daromad. 
Modelni amalga oshirish jarayonida eng murakkab protsedura Markovits - bu yoki 
yo’qligini baholash uchun zarur bo’lg
an hisob-
kitoblarning to’planishi turli aktsiyalar yoki 
obligatsiyalar narxi boshqa aktsiya yoki obligatsiyalar narxlariga nisbatan qanday o’zgaradi. 
Bundan tashqari, ushbu yondashuv bozor bilan aloqaning yo’qligi sababli boshqa modellardan 
past. Uilyam Sharp keyingi tadqiqotlar uchun boshlang'ich nuqta sifatida G. Markovits 
tadqiqotining natijalaridan foydalangan, uning davomida u Markovits modelining moliyaviy 
aktivlar narxiga ta’sirini aniqlagan.
Qimmatli qog’ozlar prognoz qilingan qiymatlaridan foydalan
ib, har bir tanlangan aktiv 
uchun daromadni hisoblaylik: 
0
0
(
)
(
)
(
)