Ilmiy-metodik jurnali scientific-methodical journal ministry of public education of the

Annotatsiya

---

125
Neyrolingvistik dasturlash nomining “neyro” qismi subyektiv tajribani tavsiflash-
da miya neyrologik jarayonlarining axborotlarni qabul qilish, saqlash, qayta ishlash 
va uzatish uchun javobgar jarayonlarini ifodalaydi. “lingvistik” qismi tilning muhim 
belgisi sifatida tafakkur qilish va xulqning ro‘yobga chiqish xususiyatlari mexanizm-
lari va kommunikatsiyani tashkil qilish jarayonlarini tavsiflashni o‘z ichiga oladi. “Das-
turlash” qismi esa fikrlash va xulqni namoyon qilishning tizimliligiga ishora qilib, ular-
ni ma’lum tartibda namoyon bo‘lishini bildiradi. Chunki “dastur” grek tilida ma’lum bir 
aniq maqsad natijalariga erishishda aniq ketma-ketlikda harakat qadamlari degan 
ma’noni bildiradi.
Shunday ekan, neyrolingvistik dasturlash ma’lum bir faoliyatning subyektiv ijobiy 
muvaffaqiyatli, omadli tajribasiga taalluqli tizimli jarayondir.
Bu o‘z navbatida inson mukammalligining neyrolingvistik modelini tuzish va uni 
boshqalarga  ko‘chirish  orqali,  uni  subyektiv  tajribasini  takomillashtirishdan  iborat 
psixotexnikalar, texnologiyalardir. 
Aytish joizki, yuqorida ta’kidlanganidek, bu psixotexnika va psixotexnologiyalarni 
qo‘llash   insonning har qanday psixik, psixologik holatlarini o‘zgartirish, uni muvofiq ra-
vishda sozlash, yangi xulqiy xislatlarni shakllantirish imkoniyatlarini ochadi. Neyroling-
vistik dasturlash amaliyoti ishonchni o‘zgartirish, har qanday qo‘rquv, fobiyalar, frust-
ratsiya holatlari va noxush voqea-hodisalar bezovtaliklaridan  tez va samarali qutulish, 
olti qadamli refreyming (qayta qoliplash), vaqt chizig‘i, assotsiatsiya, disassotsiatsiya, 
tez  almashuv,  ong  osti  bilan  muloqot  va  uni  qayta  dasturlash  kabi  psixotexnikalari, 
psixik holatlar va xususiyatlarni sozlashda ijobiy natijalarni ko‘rsatadi. Shu bilan birga 
neyrolingvistik dasturlashda axborotni ko‘p sensorli qabul qilish  va shunga muvofiq 
psixik jarayonlarning muvofiq ravishda namoyon bo‘lishiga katta e’tibor qaratiladi. Ax-
borotning ko‘p sensorli qabul qilinishida uni samarali uzatilishini ta’minlash zamonaviy 
ta’limda yuqori o‘zlashtirishni kafolatlaydi. Neyrolingvistik dasturlashda o‘qituvchining 
va o‘quvchilarning axborotni qabul qilishda unda qaysi kanalning (audial, vizual, kines-
tetik, diskret) dominantligini aniqlash katta ahamiyat kasb etadi. Uni aniqlash uchun 
quyidagi keltirilgan ayrim xususiyatlarni  e’tiborga olish joizdir.
AUDiAl:
– мuomala kezida suhbatdoshga e’tibor beradi va uning ovoz chiqadigan manba-
siga qaraydi;
– тovushli axborotlarni oson yengil va tez qabul qiladi va yodda, xotirada saqlaydi;
– har qanday axborotni tovushiga asosiy diqqatini qaratadi va uni o‘zlashtirish, 
namoyon qilishda tovush dominantlik qiladi;
– тovushli axborot manbasini tez va aniq ilg‘aydi;
– har qanday tovushli shovqin uning diqqatini tortadi va chalg‘itadi;
– ular shovqin-suronli, sergap;
– muomalada insonning tovushini aniq-tiniq tahlil qila oladi va uning tembri, yuqo-
ri, pastligi, intonatsiyasi va h.k. yaxshi his qila oladi. Suhbatdoshning tovushi orqali 
uning psixik holatini tez va aniq ilg‘aydi, his etadi;
– muomala mobaynida tovushga taalluqli fe’llarni ko‘p va tez-tez ishlatadi. Shu-
ning uchun unga shu fe’llar orqali muomalani o‘rnatish axborot o‘zlashtirilishini oson-
lashtiradi va samarali kechishini ta’minlaydi.
viZUAl:
– muomala kezida suhbatdoshning ko‘ziga tik qaraydi;

---

126