Ilmiy maqola va tadqiqotlar

Ovqatlanish. Yuqorida aytganimizdek, bola sutdan ajra- 
gach, unga tez hazm bo‘ladigan ovqat beramiz.  Ikki yoshga 
to‘lmaguncha unga go‘sht bermaymiz. Aytishingiz mumkin:
— Ajabo!  Shuncha ehtiyot va ta’kidlashning boisi nima?
— G o‘dakni  har xil  kasallikdan  muhofaza  etish.
— Agar biz  sening nasihatlaringga  quloq solsak,  bolala- 
rimiz  kasalliklardan  xalos  bo‘ladilarmi  yoki  yo‘q?
— Ham  ha,  ham  yo‘q.
Bu  savolning  javobi  ham  ijobiy,  ham  salbiydir.  Ya’ni 
shuncha  ehtiyotkorlikdan  so‘ng bolangiz  kasalliklardan  bir 
darajada xalos bo‘ladi,  lekin boshqa bir ishlar tufayli kasal- 
likka duch keladi.
— Juda yaxshi, farzandimizni kasal qiladigan ishlar nima 
ekan?  — deb  so‘rarsiz.
— Eng  asosiy  sabablardan  biri,  sizlarga  aytsam,  bu  ov- 
qatdir.
— Ajabo,  hozir  aytdingki,  ovqat  odamning  tirik  qolishi 
uchun lozim,  endi kasallikning sababi deysan.  Sening qaysi 
so‘zlaringni  qabul  qilaylik?
279

---

— 
Mening  aytganlarimga  diqqat  bilan  quloq  soling. 
Aql-u hikmatga nimaiki muvofiq bo‘lmasa, uni qo‘yib, foy- 
dali  tomonni  qabul  qiling.  Haqiqatda  ham  ovqat  odam 
uchun zarur, ovqat yemaslik o‘limga olib keladi. Lekin ovqat- 
lanishda tarbiya va maxsus intizom bo‘lmasa, buning oqibati 
yomon bo‘ladi. Zotan hamma narsada shunday. Koinotda faqat 
zarari bo‘lgan narsa yo‘q. Nimada bir foyda bo‘lsa-yu, bilmas- 
dan uni iste’mol qilsangiz, albatta zarar ko‘rasiz.  Ovqat ham 
shu  tarzdagi  narsalardan  bo‘ladi.  Ovqatlanish  zarur,  foy- 
dasi ko‘pdir.  Yaxshi iste’mol qilish sharti bilan bo‘lsa,  hech 
zarari bo‘lmaydi.  Ovqatlanishning yaxshi tartibi qanday?
Bolangizni  ovqtalantirishda  ikki  jihatni  esingizdan 
chiqarmang. Awal intizom va ikkinchisi kifoya. Xudovandi 
karim odam jisijiini bir ulkan fabrikaga o‘xshatib  yaratgan, 
har  bir  ish  uchun  bir  qancha  mashina  va  g‘ildiraklarni 
yasagan.  Masalan,  bahsimizning  mavzusi  bo‘lgan  ovqat- 
lanishni olamiz.  Bolangiz bir luqmani idishdan olib og‘ziga 
solishi bilan,  birinchidan tishlari xizmatni boshlab luqmani 
maydalab tashlaydi. Luqmani chaynash jarayonida og‘izdagi 
bezlardan biridan suv chiqib,  luqmaga aralashadi va kimyo 
qoidalariga binoan uni hal bo‘lishiga yordam beradi. Bu dorini 
luob  yoki  tupuk  deysizlar.  Til  bu  luqmani  yig‘ib  olib  osh- 
qozonga  yuboradi.  Oshqozonda  ham  uning  devorlaridan 
boshqacha  suv  chiqib  aralashadi.  Bu  suvni  tibbiy  tilda 
oshqozon ishqori deydilar.  Bu suv taomni kimyo  qoidasiga 
binoan  batamom  o‘zgartiradi.  Keyin  oshqozondan  taom 
ichaklarga  o‘tadi.  Badanga kerak bo‘lmagan bir qism taom 
chiqish yo‘llari bilan badandan chiqib ketadi. Badanga zarur 
bo‘lgan  bir  qism  taom  qonga  o‘tadi.  Nafas  yo‘llari  bilan 
kirgan havoga aralashib haroratni tashkil qiladi. Toza bo‘lib 
ingichka tomirlar bilan go‘shtlar tarkibiga o‘tadi va go‘shtga 
aylanadi.  Shu tafsilot sizlarga ovqatning foydasi haqida ma’- 
lumot  berdi,  ya’ni  ovqat  ko‘p  o‘zgarish  va  hazm  bo‘lishi 
natijasida qonga aralashib yashashga lozim bo‘lgan energiyani 
hosil  qiladi  va  ham  go‘shtga  aylanadi.  Taomning  mayda- 
lanishiga tish, til,  so‘lak bezlari,  so‘lak, balg‘am,  oshqozon, 
me’da va ichak ishtirok etib,  xizmat qilar ekan.  Shulaming 
hammasi  hazm  asboblari  deb  aytiladi.
280

---

Tartib  va  intizomsiz  ovqat  yeyish,  bir  ovqat  hazm 
bo‘lmay  ketidan  boshqa  ovqatni  iste’mol  qilish  hazm   as- 
boblarining  harakat  tartibini buzadi.  Bir  ovqat  hazm bo‘l- 
masdan bu asboblar ustiga ketma-ket vazifalar tushadi.  Shu 
sababdan hazm asboblari intizom va tinchlik yuzini ko‘rmay, 
bora-bora charchab  qoladilar va vazifa hamda xizmatlarini 
hal  qilolmay  ojiz  qoladilar.  Binobarin,  farzandingiz  asta- 
sekin  ovqatlanishdan  qoladi,  taomni  hazm  qilolmay  ish- 
tahasiz bo‘ladi. Ko‘ngli hech narsa tusamaydi. Zo‘rlab ovqat 
bersangiz  hazm  qilolmaydi.  Borib-borib  kam  yeyishdan 
badanidagi yog‘ni sarflaydi-da,  kuch-quwati kamayib kasal 
bo‘ladi.  Bunday  xastalikning  oldini  olish  uchun  ovqat- 
lanishdagi intizom va tartib lozimdir.
Bolangiz  iste’mol  qiladigan  bir  sutkalik  ovqatni  to‘rtga 
bo‘linglar.  bir  qismini  ertalab  unga  bering,  ya’ni  quyosh 
chiqqandan  so‘ng jigarporangizga  bir  burda  non  bilan  sut 
yoki choy bering. Ikki bo‘lagini kunduz kuni bering. Kunduzgi 
ovqat  kechki  ovqatdan  kuchli  bo‘lishi  lozim,  ya’ni  yog‘li 
kabob, palov yoki boshqa tansiq taom bo‘lishi yaxshi. Tunda 
ham yengilgina  ovqat berish  mumkin.  Imkon bo‘lsa  suyuq 
ovqat,  meva,  non bilan choy kifoya qiladi.  Shu yerda shuni 
ham aytayki, jigarporangiz kam yeyishga ham, ko‘p yeyishga 
ham  odat  qilmasin.  Hamma  ovqatning  kam  yoki  haddan 
ko‘p  bo‘lishiga  yo‘l  bermang,  bunga  diqqat  qiling,  ovqat 
kifoya  qiladigan  darajada  bo‘lsin.  Ovro‘po  tabiblari  bir  xil 
xulosaga  kelganlar:  kam  yeyish  odamni  kuchsiz  qilsa,  ko‘p 
yeyish  kishini  zaif va  tanbal  qiladi.  Bolaning  taom vaqtida, 
taomdan keyin suv ichishga mayli ko‘p bo‘ladi.  Bola qancha 
suv ichsa bering, lekin unga zarar yetkazmaslikni ham o‘ylang.
-   Ajoyib-ku!  Qanday  zarar  qiladi?  -   dersiz.
— Ana xolos! Yana so‘zimni esingizdan chiqardingizmi? 
N oto‘g‘ri  iste’mol  qilingan  narsa,  albatta,  zarar  qiladi, 
xususan,  suv...  Hozirgi tabobat ilmi har bir kasalning urug‘i 
mavjudligini isbot qilgan, bu tuxumlami mikroskopsiz ko‘rib 
bo‘lmaydi. Ana shu zarralami tabiblar tilida «mikrob» deydilar. 
Bu  mikroblarning  aksari  suvda  yashaydi.  Agarda  shunday 
mikrobli suvni farzandingizga bersangiz uni kasal qiladi.  Bu 
masalani men «Rahbari najot» nomli kitobimda yozgan edim.
281

---

Bu  yerda  shuni  eslatib  o‘tmoqchimanki,  bu  baloning  iloji 
suvni qaynatishdadir. Men qayta-qayta shuni takrorlaymanki, 
mamlakatimizning  suvlari  ichishga  yaramaydi,  chunki  ular 
mikrob  bilan  to‘la.  Qabriston  va  hojatxonalardan  uzoqda 
bo‘lgan  suvlardan  yoki  quduqlardan  suv  olib,  awal  uni 
qaynatib,  keyin  iste’mol  qiling.  Bu  qaynatilgan  suvni  ham 
eskirtirmasdan  har  kungisini  shu  kuni  ishlatish  lozim.
Uyqu.  Yuqorida  aytganimizdek,  insonning  tanasi  bir 
fabrikaga  o‘xshaydi.  Har  tomonida  mashina  va  charxlarga 
o‘xshagan  a’zolari  bor.  Bu  a’zolaming  har  biri  muayyan 
vazifa va xizmatlami bajaradi. Shuning uchun ham bir kecha- 
kunduzda  shu  a’zolar  bir  muddat  dam  olmasalar,  sekin- 
asta  ishdan  chiqadi.  Ular  uchun  eng  yaxshi  istirohat  turi 
uyqudir.  Insonning  aqli,  miyasi,  asosan,  uxlaganda  dam 
oladilar. Uyqusizlik va kam uxlash odamni zaif va ishtahasiz 
qiladi.  Miyani  holsizlantirib  jinnilikka  giriftor  qiladi. 
Farzandingiz  to‘qqiz  yoki  to‘qqiz  yarim soat  uxlashi  shart. 
Shunga diqqat qilingki, kechani uyqusizlik va kunduzni uyqu 
bilan o‘tkazmasin.  Bola vaqtli uxlab,  barvaqt tuiishi lozim.
Poklik.  Dunyoda  hech  bir  din  islom  dinidek  tozalikka 
amr  qilmagan.  Islom  tozalikni  imonning  bir  qismi  deb 
qaraydi.  «An-nazofatu  min  al-imoni»  — «Poklik imondan- 
dir» degan oyat bunga dalildir. Tib ilmining odamlari tozalikka 
da’vat  etadi.  Yuqorida  aytilgan  mikroblar  chirkin  va  iflos 
joylarda jam bo‘lib yashaydilar. Agarda ulami mikroskop or- 
qali ko‘rsangiz, aynan iflos joyda mikroblami ko‘rasiz.  Bola 
kiyim-kechaklarining tozaligiga ahamiyat bering, yuvilmagan 
va iflos idishlarda ularga ovqat bermang.  Kasal joyga ulami 
olib  kirmang.  Bola bemoming  piyola va  kosalaridan  ovqat 
yemasin. Xususan,  qizamiq,  chechak,  difteriya,  sil kasallik- 
lariga chalingan bemorlar oldiga olib bormang.  Bola kasal- 
lansa,  tezlik bilan do‘xtirga ko‘rsatib davolang.  Payg‘ambar 
hazratlari  buyuradilarki:  «Haftada  bir  marotaba  g‘usul  qi- 
lish  har bir  musulmon  uchun  farzdur»,  -   deb.  Siz  musul- 
monsiz,  farzandingizning  ham  Alloh  tom onidan  farz 
bo‘lgan amrini bajarishiga harakat qiling,  ya’ni haftada bir 
marta hammomga yuboring yoki uyda cho‘miltiring. Agarda 
bola  yoshligidan  bunday  ishlarga  o‘rganib  qolsa,  ulg‘ay-
282

---

gandan keyin ham ozodaligi va pokligi bilan odamlar ichida 
e’tibori  oshadi.