Ilmiy maqola va tadqiqotlar

Og‘zi  qiyshiq  b o ‘lsa-da  boy  bolasi  s o ‘ylasin.
(El so ‘zlari)
To‘rtinchi  ko‘ma  fe’llar  (zamonsiz  fe’llar)da  sabab  fe’li 
nechunlik toidirgichi,  vaqt fe’li  choq toidirgichi boiadir:
Biz  inqilobni  «yashatqali»  o ‘quymiz.
Inqilobni yashatmoq  «istagach»  maktabka yuzlandik.
Biz  inqilobni yashatibqina  taraqqiy  qilamiz.
Ot.  Otlaming  hammasi  (zot,  olmosh,  ish  otlari)  gap- 
ning kesim,  ega ham butun toidirgichlari b o ia  oladir:
Iki  tarviz  bir qo‘ltiqqa  sig‘mas.
Mulla  bilganin  o ‘qur,  tovuq  ko ‘rganin  cho ‘qur.
Onaliq yetim  — gul yetim,  otaliq yetim  — shum yetim.
Ko ‘ngul yosh,  ruhim yosh,  kuchim yosh,
Ortqa  tortqang‘a  hadyam  tosh.
(Botu)
Ul o ‘qug‘an  edi  turli bilimlami.
Muni  bilgach  ular tushundilar. 
(Elbek)
Sufat. Sufat ham sufat qatorida sanalg‘an sonlar, ko‘rsat- 
kichlar ko‘brak biror otqa boylanib  keladir  (sufat  sufatliga, 
son  sanalmishg‘a,  ko‘rsatkich  ko‘rsatilmishka  boylanadir).
192

---

Qora  bulit,  yigirma  kitob,  bu  kishi kabi.  Bular bir  otg‘a 
boylanib kelganda o‘z boshlarida gapning bir bo‘lagi sanal- 
maydirlar. Boylang‘anlari otqa ergashibgina qoladilar. Biroq 
sufat sufatlidan, sanalmishdan, ko‘rsatkich ko‘rsatilmishdan 
ayrim kelganda nahvda ot holini oladir. Gapning kesim, ega 
ham butun to‘ldirg‘ichlari bo‘lishqa yaraydir:
Qimirlag‘an  qir oshar.
Yaxshilar topib  so ‘ylar,  yomonlar qopib  so ‘ylar.
Qo ‘rqqan  oldin  musht ko ‘tarar.
Hunarli qul bo ‘Imas.
Ishlikka  kun yo ‘q,  ishsizga  o ‘lim yo ‘q.
(El so ‘zlari)
Asli qoshing qoradir:  o ‘sma  qo ‘yg ‘aning yolg ‘on.
Ko‘makchi so‘zlar. Ko‘makchi so‘zlar o‘z otlaridan ang- 
lashilg‘ani kabi gapning asosli bo‘laklaridan bo‘la olmaydir. 
Bular  gapdan  anglashilg‘an  o‘yning  shaklini  o‘zgartish 
uchun ko‘maklashmak uchungina gapka kiradirlar. Shunday 
bo‘lsa  ham  oralaridan  ba’zilari  gapning  asosli  bo‘laklari 
bo‘lishqa yaraydirlar.
Hamma: Hamma keldi. Hammaga pul berildi. Hammadan 
pul olinadir.
Endi:  Endi qushqa  vaqt.  Endigacha  kelmadilar.  Endi- 
dan  ishka  kirishdim.
Hali:  Haligacha yozmadim.
Kim,  nima:  Kim  keladir?  Kimga  topshirdingiz?  Nima 
bo‘ladir? Nima  olinadi?