Ilmiy izlanish asoslari

kкр = maxm D_i åD_i

1 bu yerda: max D_i – parallel m seriyalardagi eng katta dispersiya soni; å^m D_i - m seriyalardagi dispersiya yig‘indisi.

1

Agar k_кр £k_кт bo‘lsa, ya’ni k_кт - Koxren kriteriyasini jadval qiymati, bu ishonchlilik ehtimoli P_d va ozodlik darajasi soni q=n-1 ga bog‘liqligi qabul qilingan. Bu yerda m- seriyalarning kuzatishlar soni; n - seriyadagi o‘lchashlar soni. Masalan, jadvalda korxonaning biror-bir iqtisodiy ko‘rsatkichi m=3 seriyada n=5 marotoba takror-takror kuzatilib, olingan.

Shuning ishonchli-takrorlanishini aniqlash kerak bo‘lsin.

Jadval Korxona biror-bir iqtisodiy ko‘rsatkichini kuzatish natijalari va uning qayta ishlovi

Kuzatuv seriyasi	Ko‘rsatkichlarni miqdori va takrorlash					Hisoblash
	1	2	3	4	5	xi	Di
1 2 3	7 9 8	9 7 8	6 8 7	8 6 9	4 5 8	6,8 7,0 8,0	3,7 2,0 0,5

Unda Koxren kriteriyasi:

kкр = maxm Di = 3,7 = 0,59.

å_Di 3,7 + 2,0+0,5

1

Ozodlik darajasi soni q-n-1=5-1=4

Koxren kriteriyasi jadvalida P_d=0,95 uchun m=3, q=4 da k_kt = 0,74.

Demak, kuzatilgan kattalik aniq takrorlanuvchi, chunki 0,59 £ 0,74 dan. Agar teskarisi bo‘lganda, unda m ni yoki n ni sonini oshirishga to‘g‘ri kelar edi.

Tajriba natijalari qayta ishlovi natijasida turli xildagi grafiklar, diagrammalar va formulalar ishlab chiqiladiki, ularning qanchalik darajada haqiqatni anglatishini baholash – adekvatlik deb yuritiladi.

Adekvatlikning aniqlanishi, bu tajriba natijalari aproksimotsiyasining (“aksini” yaratish) nechog‘lik xatoligi borligini aniqlash demakdir. Buning uchun Fisher statistik kriteriyasi tajriba natijalari bo‘yicha - k_фэ va nazariy (hisobiy) natijalari - k_фт hisoblab, bir-birini taqqoslash va agar k_фэ <k_фт bo‘lsa, unda yaratilgan model adekvat – deb qabul etiladi. Fisherning tajriba kriteriyasi:

kфэ = Da Dср .

ån (y it - y iэ )2

Bu yerda: D_a – adekvatlik dispersiyasi, D _a = ¹ n _{- d} ;

D_sr – o‘rtacha tajriba natijalari dispersiyasi,

ååm n (yit - yiэ )2

Dср = 1 1 : m × n

Bunda: y_it - har bir o‘lchashdagi nazariy funksiya qiymati; y_iэ - funksiyaning tajriba qiymati;

y_iэ - m seriya o‘lchashdagi o‘rtacha tajriba qiymatlari funksiyasi;

n – har bir tajribadagi o‘lchashlar soni;

d – nazariy regressiya tenglamasi koeffitsiyentlar soni;

k_ft Fisher kriteriyasi jadvalidan ishonchli intervali 0,95 va ozodlik

soni q₁=n-d, q₂=n(m-1) olinadi.

Maqsadga muvofiq shuni aytish mumkinki, Fisher kriteriyasi kichik sonli o‘lchash sonlarida qo‘llaniladi, katta sonli (n>30) o‘lchashlarda esa Pirson, Romanovskiy, Kolmogorovlar kriteriyalari qo‘llaniladi.