Ilmiy ish asoslari

Til ona tili sifatida o‘rganilayotganda tilning grammatik tuzilishi haqidagi ma’lumotlarni tizimli ravishda, izchillikda o‘rgatish maqsadga muvofiq bo‘lsa, chet tili sifatida o‘rganilayotganda grammatik bilimlarni sof amaliy, ya’ni nutqiy faoliyatni rivojlantirish maqsadiga yo‘naltirilgan holda berilishi kerak bo‘ladi. Muayyan bir tilda erkin so‘zlashish imkoniyatiga ega bo‘lish uchun 2000ga yaqin so‘zni bilish, yaxshi o‘qish va tushunish uchun 4000–5000 atrofidagi lug`aviy birlikni egallashi lozimligi mutaxassislar tomonidan e’tirof etilgan.
Ayrimlar bunday minimumni katta hajmdagi matnlarni mustaqil o‘qish orqali ajratish va retseptiv idrok qilish mumkin deb hisoblasalar-da, olib borilgan maxsus tekshiruvlar bu fikrni tasdiqlamaydi. Jumladan, psixolingvist G.I.Bogin o‘z tajribasida aniqlashicha, filologik yo‘nalishdagi fakultetlar talabalari 100 o‘quv haftasi davomida har haftada 30 sahifadan asar o‘qib, matnni qariyb yod olishi mumkin. Biroq bu leksik va grammatik materialni to‘liq o‘zlashtirishda unchalik katta natija bermaydi, chunki o‘qib chiqilgan 3000 sahifada barcha lug`aviy va grammatik birliklar uchramaydi yoki qayta takrorlanmaydi ¹¹
Tilni chet tili yoki ikkinchi til sifatida o‘qitishda asosiy e’tibor tilning nutqqa bog`liq tomonlariga qaratilgani uchun muammoli masalalar anchagina bo‘lib, bu bilan metodistlar ham, psixolog olimlar ham shug`ullanib keladilar.¹² Psixologlarning ta’kidlashicha, o‘quvchilarda ikkilamchi til malakasining hosil bo‘lish yo‘li birlamchi – ona tili malakasi va ko‘nikmasi orqali yuz beradi. Ikkinchi bir tilda so‘zlash malakasining hosil bo‘lishi, avvalo, ushbu tilda fikr ifodalashga yordam beruvchi til vositalarini qo‘llash ko‘nikmalarini shakllantirish va nutqiy muloqot jarayonida ulardan erkin va mujassam holda foydalanish qobiliyatiga bog`liq bo‘lib, bunday qobiliyat esa insonda ona tili malakalari asosiga qurilgan nutqiy ko‘nikmalar asosida shakllanadi.¹³
Ikkilamchi nutqiy malakaning tarkibiy qismlari
bilim ko‘nikma

a) til vositalarini bilish b) vositalarni shakllanti-rish va fikrni ifodalash g) nutqiy faoliyat

birlamchi malaka (ko‘nikma hosil bo‘lish jarayoni, faoliyatni takomillashtirish)

nutqiy faoliyatni amalga oshirish

kompleks faoliyat