Ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

 
Ключевые слова:
литературное обучение, глухие ученики, слабослыщашие ученики, 
осознанное чтение, литературный анализ, умение, педагогическая система, принципы, методы, 
читательская деятельность, литературно-творческое, общение. 
 
INNOVATIVE-METHODOLOGICAL APPROACH TO THE PROCESS OF DEVELOPMENT OF THE 
SPEECH OF DEAF AND POORLY CHILDREN IN THE PROCESS OF LITERARY TRAINING 
 
Mamarazhabova Z.N.
- doctoral student, Tashkent State Pedagogical University, professor, 
candidate of philological sciences 
Annotation.
This article outlines the scientific and methodological foundations of literary 
education in special schools, the study of pedagogical and psychological bases for improving the 

---

24 
TDPU ILMIY AXBOROTLARI PEDAGOGIKA 2019/3(20)
process of teaching literature, the formation and development of literary analysis skills among deaf 
and weak hearing students.The article was devoted to the study of the skills of creative ideas of 
children in the works that they read in an oral presentation, in accordance with the experimental 
program of studying the general and specific features of speech development in the literary process of 
learning. In the period 2019 A systematic study of the development of children with speech disorders 
during literary learning was presented.
 Key words:
literary education, deaf pupils, weak-learning students, conscious reading, literary 
analysis, skill, pedagogical system, principles, methods, reading activity, literary and creative, 
communication. 
Maxsus pedagogikada adabiy ta’lim jarayonida kar va zaif eshituvchi bolalar nutqini
rivojlantirish alohida jarayon emas, balki o`quvchi shaxsining umumiy, jumladan, estetik va aqliy 
rivojlanishining bir qismi sifatida tadqiq etiladi. Adabiy ta’lim jarayonida kar va zaif eshituvchi bolalar
nutqini rivojlantirish ayni vaqtda umumiy estetik rivojlanishning bir qismi sifatida obrazli fikrlash, 
ijodiy va qayta yaratuvchi tasavvur, ijodiy faoliyatga intilish uning estetik rivojlanish bilan bog`laydi. 
Adabiy ta’lim jarayonida bolalar nutqini rivojlantirish shaxsning ko`plab sifatlari va xususiyatlarining 
birikishi ifodasini qamrab oladi
1
.
Tadqiqot natijalari adabiy ta’lim sharoitida eshitishida nuqsoni bo`lgan bolalarning nutqini 
shakllantirish metodikasi rivojlanishining zamonaviy bosqichida surdopedagoglar bolalarni badiiy 
adabiyotni idrok qilishga tayyorlash, eshitishida nuqsoni bo`lgan bolalarning nutqini rivojlantirish
metodlarini optimal tanlash, evristik va ijodiy xarakterdagi topshiriqlar sonini orttirish, adabiy ta’lim 
sharoitida eshitishida nuqsoni bo`lgan bolalarning nutqini shakllantirish natijaviyligini aniqlash 
bo`yicha diagnostik topshiriqlarni ishlab chiqish bilan bog`liq nuqtiy rivojlantirishning yangi yo`llarini 
tatbiq etish haqidagi xulosaga kelishga imkon berdi.
2019-yilda adabiy ta’lim jarayonida eshitishda nuqsoni bo`lgan bolalar nutqini rivojlantirish 
holatini tizimli o`rganish jarayonida Toshkent shahridagi 106-sonli ixtisoslashtirilgan maktab, Buxoro 
shahridagi 123-sonli sonli ixtisoslashtirilgan maktab, Qarshi shahridagi 17-sonli sonli ixtisoslashtirilgan 
maktab, Olmaliq shahridagi 80-sonli ixtisoslashtirilgan maktabning o`quvchilari tadqiqot obyekti 
sifatida tahlil etildi.
Adabiy ta’lim jarayonida eshitishida nuqsoni bo`lgan o`quvchilar nutqining rivojlanishining 
umumiy va o`ziga xos xususiyatlarini o`rganishning eksperimental dasturiga muvofiq, tadqiqot 
bolalarning o`qigan asarlari haqidagi ijodiy fikrlarini og`zaki nutq vositasida bayon etish malakasini 
o`rganishdan iborat bo`ldi.
Tadqiqotni tashkil qilish va o`tkazishning metodik asosini M.P.Voyushina, M.I.Nikitina tomonidan 
ishlab chiqilgan diagnostik topshiriqlar tashkil qildi.
2
O`quvchilar tomonidan o`qigan asarlari haqidagi 
ijodiy fikrlari og`zaki nutq vositasida bayon etish darajasini aniqlash maqsadida 6-sinf darsligidagi 
“Tonggi so`z” va “Ko`pik” hikoyasini o`qish, keyin o`qiganlari haqida voqealarning keyingi rivojining 
o`z variantini taklif qilgan holda, og`zaki matn tuzish taklif qilindi. Birinchi turkum topshirig`ida 
o`quvchilar bog`langan fikrlarni mustaqil tuzdi, ikkinchisida esa matn asosidagi reja yordamida tuzdilar. 
Birinchi turkum eksperimental topshiriqlarni bajarishga oid bog`langan fikrlarini jamlagan ishlar tahlili 
sinaluvchilarning bog`langan fikrlarni mustaqil tuza olmasligini aniqlash imkonini berdi. Odatda, 
bolalarning fikrlari bitta gapdan tashkil topdi, masalan: