Илмий тадқиқот асослари: 1000 саволга 1000 жавоб тошкент–2019

97 - САВОЛ: 
ФАН – БУ ҚАНДАЙ БИЛИМЛАР МАЖ-
МУАСИ? 
ЖАВОБ: Фан: 1. Юқори малакали мутахассислар тайёрловчи 
ва улардан фойдаланувчи илғор педагогик ва ахборот тех-
нологияларини ишлаб чиқарувчи. 
2. Дунё ҳақидаги билимлар тизими, ижтимоий онг шакл-
ларидан бири. У янги билимларни эгаллаш билан боғлиқ фао-
лиятни, бу фаолиятнинг маҳсули одамнинг илмий манзараси 
асосини ташкил этувчи билимларни ўз ичига олади. 
Фаннинг илк куртаклари кишилик жамиятининг пайдо 
бўлиши билан боғлиқ ҳолда майдонга келган. 
Фан тизими қуйидаги катта гуруҳларга бўлинади: табиий 
фанлар; гуманитар фанлар. Бу гуруҳларнинг ҳар қайсисида кўп 
фан соҳалари ажратилади. 
Фан – дунё ҳақидаги объектив билимлар мажмуаси. Тарихий 
тараққиёт жараёнида фан жамиятнинг ишлаб чиқарувчи кучларига 
айланиб боради. 
КЎРСАТМА: Ҳар қандай киши шуғулланадиган ўз фанининг 
мақсад ва вазифаларини англаб етмоғи керак. 
Фаннинг мақсади – кишининг организми ва руҳияти ҳамда 
интеллектуал салоҳиятини атроф-муҳит, бепаён олам сирлари ва 
ривожланиш механизмларини ўрганиб, улардан кишилик 
жамиятининг равнақи учун фойдаланишдан иборат. 
Фаннинг вазифаси табиат, жамият ва тафаккур ҳақидаги янги 
билимларни ҳосил қилишдан то уларни амалиётга жорий этишгача 
бўлган фаолиятни ўз ичига олади. 
98 - САВОЛ: 
ФАРАЗ ОРҚАЛИ ИЛМИЙ ТАДҚИҚОТ 
ИШИ ЙЎНАЛИШИ АСОСЛАНАДИМИ? 
ЖАВОБ: Фараз – тасдиқланмаган ва исботланмаган, муайян 
соҳа бўйича назариядан келиб чиқадиган илмий фикр бўлиб, унинг 

---

79 
ёрдамида илмий тадқиқот ишини олиб бориш учун асосий 
йўналиш асосланади. 
Илм-фанда фаразлар асосан қуйидаги ҳолларда учрайди. 
Улар: назарий фаразлар; эмперик фаразлар. 
Назарий фаразлар назарий билимлар асосида, яъни фан 
методологиясининг назарий йўналишлари ва баъзи ҳолларда ички 
фаразлари асосида рўёбга чиқарилади. 
Эмперик фаразлар экспериментал усуллар ёрдамида рўёбга 
чиқарилади.
Фаразнинг ҳақиқатлиги илмий асосланса, у назарияга 
айланади. 
КЎРСАТМА: 1. Фаразлар доимо тадқиқотчини режалашти-
рилаётган изланишга йўналтириш керак. Бу тадқиқотчининг 
эътиборини нимага қаратиши, нимани излашини аниқлаб беради. 
2. Илмий билишда пайдо бўлган тахминлар кейинги 
тадқиқотларда текширилиб, уларнинг ҳақиқатлиги тасдиқланади 
ёки хатолиги исботланиб рад этилади. Бундай ҳолларда 
математик-статистик методлар жуда қўл келади.