Mikroxirurgiya usuli- bu tirik hujayrada maxsus asbob- mikromanipulyator yordamida nozik
operatsiyalar o`tkazish usulidir. Mikroxirurgiya yo`li bilan hujayralardan yadroni ajratish, yadro
qobig`ini yirtish yoki bo`linayotgan hujayra xromosomalarini ajratish mumkin. Bu usul yordamida
hujayra tuzilmalarining fizik xususiyatlarini, hujayra yadrosi va organellalarining funksional
holatlarini o`rganish mumkin. Ko`pgina olimlar bu usul yordamida hujayra yadrosini bir hujayradan
ikkinchisiga o`tkazib yadroning irsiy belgilarini avloddan-avlodga o`tkazishdagi rolini ochib berdilar.
Tirik hujayrani o`rganish usullariga yana to`qimalarni o`stirish usuli kiradi. To`qima va
hujayralarni organizmdan tashqarida (in vitro) va organizm ichida (in vivo) o`stirish mumkin.
To`qimalar organizmdan tashqarida o`stirilganda maxsus oziq muhitga o`tkazilishi kerak. Bu muhitda
hujayra harakatlanish, bo`linish va differentsirovka qobiliyatini saqlab qoladi. To`qima bo`lakchalari
steril muhitda fiziologik suyuqliq saqlovchi Petri idishiga solib maydalanadi. So`ngra mayda
bo`lakchalar oziq muhitiga o`tkazilib, termostatda 38-39°S da saqlanadi. Har 3-4 kundan so`ng ularni
yangi oziq muhitiga o`tkazib turish kerak. Shunday qilish bilan to`qimani o`n yillab saqlash mumkin.
Bundan tashqari, to`qima tuzilmalarini hayvonning hayoti davrida yoki vital (in vivo - hayot)
bo`yash mumkin. Bu usul tirik hujayra va to`qimalarning tuzilishini, ba’zi bir moddalar-ning
hujayraga kirish va undan chiqishini kuzatishga imkon beradi. Hayot davrida bo`yash uchun kolloid
bo`yoq moddalar, masalan, litiy, karmin, tripan sinkasini va boshqa zaharli bo`lmagan moddalarni
ishlatish mumkin. Bu moddalar hayvon qoniga, teri osti biriktiruvchi to`qimasiga, qorin bo`shlig`iga
yuboriladi. Ma’lum vaqtdan so`ng hayvon o`ldirilib, to`qima va organlar mikroskop ostida ko`riladi.
Tirik ob’ektlar tadqiq qilinayotganda tuzilmalarni mikros’yomka qilish, ya’ni mikroskop
ostida suratga olish alohida o`rin tutadi. Hayot davrida tadqiqot qilish usullaridan tashqari to`qima va
organlarni o`tqazib o`rganish ham mumkin, ya’ni a’zolarning bir qismi yoki hammasi boshqa
organizmga o`tqaziladi (transplantatsiya qilinadi) va ularning yashab ketishi kuzatiladi. Bu metodning
to`qimani o`stirish usulidan afzalligi to`qima butunligi buzilmagan holatda kuzatishdir.
Bundan tashqari, gistologiyada oxirgi yillari organ va to`qima hujayralarini yorug`lik va
elektron mikroskop ostida ko`rib ularning tarkibiy qismlarini (sitoplazma, yadro, mitoxondriya,
endoplazmatik to`r, Golji kompleksi va boshqalar), hajmini o`lchash, ya’ni morfometrik usul keng
qo`llanilmoqda. Tasvirlarni avtomatik o`rganish sistemasi ham gistologiyada keng o`rin olmoqda. Bu
usul o`rganilayotgan gistologik ob’ektlarni hajmiy xususiyatlari to`g`risida ob’ektiv ma’lumot olishga
yordam beradi.
Yuqorida keltirilgan fikr va dalillardan ko`rinib turibdiki, zamonaviy gistologiya ko`p va
8
turli xil tadqiqot usullari bilan qurollangan. Ular hujayra, to`qima, organlarning tuzilkshini har
tomonlama mukammal o`rganishga yordam beradi. Matematikaning aniq analiz usullari, miqdoriy
analiz usuli bu bilimlarimizni to`ldiradi. Elektron mikroskop ostida ko`rish, elektron sitoximiya va
radioavtografiyaning qo`llanishi metabolik jarayonning kechishi to`g`risida to`liq bilim olishimizga
yordam beradi. Umuman olganda bu usullarning barchasi hujayrani, hujayra tuzilmalarini,
makromolekulalarning tuzilishi to`g`risida aniq bir fikrga kelishimizga, differensirovka, regeneratsiya
va irsiy belgilarning nasldan-naslga o`tishini chuqurroq o`rganishimizga yordam beradi. Ikkinchi
tarafdan, bu usullar molekulyar biologiyaning rivojlanishida muhim vosita bo`la oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |