Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н



Download 18,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet301/315
Sana12.09.2021
Hajmi18,63 Mb.
#172604
1   ...   297   298   299   300   301   302   303   304   ...   315
Bog'liq
Gistologiya Zufarov K. 2005(1)

Miometriy yoki mushak parda (uzunligi 50 mkm) homiladorlik davrida kattalashib, ba’zan 500 mkm 

gacha  etuvchi  silliq  mushak  hujayralaridan  iborat.  Miometriyda  uchta  qavat  farqlanadi.  Eng  ichki 

bo’ylama yo’nalgan mushak tolalari qavati, shilliq osti qavati (stratum submucosum) deb nomlanadi. 

Urta qavatda mushak tolalari aylana yo’-nalgan bo’lib, kuchli rivojlangan va tomirlarga boydir (strat- 

nm vasculosum). Tashqi mushak qavat ko’pincha bo’ylama yotuvchi sil-liq mushak to’plamlaridan 

hosil  bo’lib,  u  tomir  usti  qavati  (sfratum  supravasculosu)  dan  iborat.  Mushak  qatlamlari  ora-sida 

elastik tolalarga boy bo’dgan siyrak tolali shakllanmagan biriktiruvchi to’qima joylashadi. 

Perimetriy yoki seroz parda bachadonning ko’p qismini ust to-monidan o’raydi. Bachadonning oldi 

va  yon  taraflarida  seroz  par-da  bo’lmaydi.  Perimetriy  siyrak  tolali  shakllanmagan  birikti-ruvchi 

to’qimadan tuzilgan bo’lib, tashqaridan mezoteliy  bilan qoplangan. Bachadonning bo’yin qismida, 

ayniqsa,  uning  oldi  va  yon  taraflarida  parametriy  deb  nom  olgan  yog’  kletchatkasining  katta 

to’plamlari joylashadi. 

Bachadon  bo’yin  qismining  tashqi  yuzasi  ko’p  qavatli  yassi  epi-teliy  bilan  qoplangan.  Bachadon 

bo’ynining kanalini shilliq ishlovchi tcilindrik epiteliy tashkil etadi. Ularning oralarida ayrim kiprikli 

hujayralar ham uchraydi. Bo’yin kanalining shil- 

•shq pardasi burmalar hosil qiladi va bu erda shilliq parda-•;ing xususiy qavatida yirik tcervikal bezlar 

mavjud. Bu bezlar !armoqlangan naysimon bezlar bo’lib, ular shilliq sekreg ishlab . [qaradi. 

Bachadon bo’yin qismining shilliq parda epiteyaiisi va tcer-kal bezlarining intensiv sekretor faoliyati 

tufayli bachadon oo’yni shilliq bilan to’lib turadi. Bo’yin qismining miometriy-si aylana yo’nalgan 

baquvvat  silliq  mushak  tolalaridan  iborat  bo’lib,  bachadon  sfinkterini  hosil  qiladi.  Muskul 

qisqarganda. bo’yin' bezlari shilliq ajratadi, bo’shashganda esa aspiratcna (so’rish) yuzaga keladi, bu 

esa spermaning qindan bachadon bo’sh-lig’igz o’tishiga yordam beradi. 

Bachadonning qon bilan ta’minlanishi va innervatciyasi. ^ychadon qon tomirlarga boy a’zo bo’lib, 

unda qon tomirlar mu-shak parda bilan birikib ketgan. Miometriyda mayda arteriya--arning mushak 

pardasi shu qavat mushak tutamlari bilan qo’shi^ lib ketgan bo’ladi. Bachadonga kirgan qon tomirlar 

mushak  par-dada  tarmoqlanadi  va  shu  erdan  qolgan  qavatlargz  tarmo^lar  beradi.  SHilliq  pardaga 

qarab  arteriolalar  spiralsimon  yo’nal-gan  bo’lib,  kriptalar  atrofida  quyuq  kapillyarlar 

:

to’rini  hosil 



qiladi. 


 

398 


Endometriyning qon bilan ta’minlani sh.i d a o’ziga xos xususiyatlar bor. Miometriydan endometringa 

ikki  xil  -  to’g’ri  g’a  spiralsimon  arteriyalar  kiradi.  To’g’ri  artyryagyal^ar  zk-dometriyning  bazal 

qavatida kapillyarlar to’rini hosil qiladi. 

Spiralsimon  yo’nalishga  ega  bo’lgan  arteriyalar  zsa  endomeg-riyning  yuqori  yuzasida  ko’p  sonli 

kapillyarlar  to’rini  hysil  qiladi.  Endometriyda  qon  tomirlarning  bunday  joylashishi  men-struatciya 

davrida  funktcional  qavatning  tushib  ketishi  va  bazal  qavatni’.-  saqlanib,  qayta  tiklanishi  bilan 

bog’liq. 

Bachadonda limfatik tomirlar ham io’l bo’lib, ular iilliq va seroz pardada  joylashib, boshqa to’rlar 

bilan bog’-'ang.andir. 

Bachadsn nervlarga boy. Uning yuzasida simpatik chigal bilan bo! tangan va yaxshi rivojlangan nerv 

chigali joylashgan. YUza chiga dan tarqalgan tolalar bachadonning mushak va shil-liq parda .ariga 

tarqalib, u erda chigallar hosil qiladi. Ular-ning alohlda shoxchalari epiteliyga etib boradi. Bachadon 

bo’yin qismining oldida, uni o’rab turuvchi yog’ kletchatkada, xromafin hujayralar tutuvchi yirik nerv 

tugunlari  to’dasi  joylashadi.  Bachadon  parasimpatik  nerv  tolalari  bilan  ham  ta’minlangan  degan 

ma’lumotlar  bor.  Bachadon  epiteliysida  turli  tuzilishga  ega  bo’lgan  retceptor  nerv  oxirlari  borligi 

aniqlangan. 

Menstrual  yoki  jinsiy  tcikl.  Tuxum  hujayrasi  ovulyatciya  vaq-tida  tuxumdondan  chiqib,  bachadon 

naylari orqali bachadonga qa-rab harakat qiladi. Bachadon davriy ravishda har 24-30 kunda tuxum 

hujayrasini  qabul  qilishga  tayyorlanadi.  Bu  tayyorlanish  bachadon  shilliq  pardasining  bir  qator 

o’zgarishlaridan iborat bo’lib, bachadon devorida urug’langan tuxum hujayrasining im- 

plantatciyasi uchun qulai sharoit yaratilib, homilani oziq-ovqat bilan tayyorlanishini o’z ichiga oladi. 

Bunday o’zgarishlar nati-jasida shilliq parda ko’chib tushuvchi qavatga ega bo’ladi. Agar urug’lanish 

bo’lmasa, bu tayyorgarlik to’xtaydi, o’zgargan epiteliy qavati menstruatciyaga uchrab, ko’chadi va 

ochilgan qon tomirlardan chiqayotgan qon bilan birgalikda tushib ketadi.  Agar urug’lanish bo’lsa, 

urug’langan  tuxum  hujayrasi  bachadonning  shilliq  parda-siga  o’tiradi,  shilliq  parda  esa  tuxum 

hujayrani o’rab o’sa bosh-laidi. Homila tug’ilgandan so’ng shilliq pardaning bu qismi ba-chadondan 

ajraladi  va  homiladorlikning  ko’chib  tushuvchi  parda-si  deb  nomlanadi.  Har  ikkala  holatda 

bachadondagi funktcional qismning tushib ketishidagi o’zgarishlari bir xildir. 

Bachadonning hayz tciklidagi o’zgarishi. Bacha-donning shilliq iardasida menstruatciya bilan bog’liq 

ravishda yuz beradigan davriy o’zgarishlar 3 ga bo’linadi: 1 - menst-ruatciya (h a y z) oldi davri, 2-

menstruatciya  davri,  3-m  e  n  str  u  a  tc  i  ya  d  a  n  so’nggi  davr.  Bu  davrlar  bir-biri-dan  keskin 

chegaralanmagan holda ro’y beradi. 

Menstruatciya  oldi  davri  (yoki  sekretor)  funktcional  davr  deb  ham  tcomlanadi.  Bunda  bachadon 

homila qabul qilishga tayyorla-nadi. Bu vaqtda tuxumdonda etilgan follikul ovulyatciyaga uchray-di 

va qoldiqlaridan progesteron ishlab chiqaruvchi sariq tana hosil bo’ladi. Progesteron gormoni ta’sirida 

bachadon bezlari  kattalashadi, cho’ziladi, egri-bugri ko’rinishga ega  bo’ladi  va hat-to tarmoqlanib 

ketadi. Bez hujayralari shishadi, sekret chiqara boshlaydi. Xususiy plastinka o’sadi va shilliq parda 

qalinligi 5-6 mm ga etadi (tinch holatda 1-2 mm qalinlikka ega). Qon tomirlar kengayib, qon bilan 

to’lib  ketadi.  SHilliq  pardani  glikogen  miqdori  oshadi,  chiqayotgan  shilliq  quyuqlashadi.  SHil-liq 

parda stromasining hujayralarida glikogen parchalari, yog’ tomchilari paydo bo’ladi, ularning orasida 

tuxumdon  va  urug’-donning  interstitcial  hujayralariga  o’xshash-detcidual  hujay-ralar 

differentciallashadi. 

Agar urug’lanish bo’lsa, unda funktcional, ya’ni menstruatciya oldi davri 6-8 hafta davom etadi, bu 

bilan yo’ldoshning taraq-qiyotiga imkon beradi. Agar urug’lanish sodir bo’lmasa, menstrua-tciya oldi 

o’zgarishlari  o’zining  eng  yuqori  taraqqiyotiga-  rivoj-lanishita  25-28  kunda  erishadi.  Navbatdagi 

menstruatciya  davrida  endometriyning  funktcional  qavati  tushib  ketadi  (bachadondagi  tciklik 

o’zgarishlar quyidagi sxemada berilgan). 

Menstruatciya davri endometriyning qon bilan ta’min-la.nishidagi  muhim o’zgarishlari bilan birga 

ro’y  beradi.  Menst-rchuatciya  oldi  davrining 

oxiriga  kelib,  ya’ni  ovulyatciyadan  13-14 




 

399 


kundan so’ng sariqlik tana atrofiyaga uchraydi (aks taraqqiyot davriga o’tadi) va qonga progesteron 

gormonini ajratish to’xtay-di. Bu esa spiralsimon arteriyalarning siqilishiga (spazmiga) olib keladi. 

Natijada, endometriyning yuza qavatiga qon keli-shi birdan keskin kamayadi. SHu vaqtning o’zida 

endometriyning bazal qavati qon bilan mo’l ta’minlanib qolaveradi. Endometriy 

funktcional qavatining qon bilan ta’minlanishining buzilishi, uni nekrotik o’zgarishlarga olib keladi 

va pirovardida funktcya-onal qavat parchalanadi. Uzoq spazmdan keyin spiralsimon arte-riyalar yana 

kengayadi va endometriyning funktcional qavatiga qon kelishi ko’payadi. Bunda qisman qon tomirlar 

yoriladi, qon oqadi, bunga esa parchalangan epiteliy  va biriktiruvchi to’qima hujayralari aralashib 

ketadi.  Menstrual  qon  ivimaydi,  normaa  menstruatciyada  o’rtacha  40-50  ml  qon  yo’qoladi. 

Menstruatciya uch, kundan besh kungacha davom ztadi.. Menstruatciyaga tug’ruqning ana-logi yoki 

urug’lanmagan tuxum hujayrani «tug’ish» deb ham qarash mumkin. 

Menstruatciya  davri  bachadon  endometriysining  funktcional  qa-vati  tushib  ketishi  natijasida 

endometriyda bachadon bezla-rining tublari va yalang’ochlangan biriktiruvchi to’qima qr-ladi. 

Menstruatciyadan so’nggi davr (o’sish davri)

5

 endomet-riy-funktcional qavat va bachadon bezlarining 



tiklanishi  va  proliferatciyasi  bilan  xarakterlanadi.  Bu  davr  menstruatciya  tu-gashi  bilan  boshlanib, 

menstruatciyaning birinchi kunidan hisob-laganda 5 kundan 14-16 kungacha davom etadi. Bachadon 

bezlari-ning saqlanib qolgan tub qnsmining epiteliy hujayralari  zo’r berib  ko’paya  boshlaydi, asta-

sekin yuqoriga suriladi va bachadoya shilliq qavatining yalang’ochlanib qolgan biriktiruvchi to’tcijzsi 

yuzasini  qoplaydi.  Buning  natijasida  endometriy  tiklanadi  va  yangitdan  epiteliy  bilan  qoplanadi. 

SHuning uchun bu davr pro-liferatciya yoki o’sish fazasi deb yuritiladi. Tiklanayotgan endo-metriy 

proliferatciyasi ayniqsa bu fazaning boshida (5-11-kun-lar) juda tez boradi. Qeyinchalik o’sish bir oz 

susayadi  va  nis-biy  osoyishtalik  yoki  tinch  davr  boshlanadi  (11  -  14-kunlar).  Men-struatciyadan 

so’nggi davrda bachadon bezlari tez o’sadi., lekin in-gichka va to’g’riligicha qoladi va sekret ishlab 

chiqarmaydi.  Bu  davrda  yuz  bergan  o’zgarishlar  tuxumdonda  o’sayotgan  follikula-ning  donador 

qavati hujayralari ishlab chiqarayotgan estrogen gormoni ta’sirida kechadk. 

SHunday qilib, menstruatciyadan so’nggi davr estrogen ta’si-rida yuzaga kelsa, menstruatciya oldi 

davri progesteron biyaan aniqlanadi, ya’ni butun menstruatciya tciklida tuxumdonda nav-bati bilan 

estrogen  va  progesteron  ishlanadi  va  bu  gormonlar  tciklik  ravishda  endometriyda  o’zgarishlar 

bo’lishini ta’minlab turadi. 

Bachadon  bo’yin  qismining  shilliq  pardasi  tciklik  o’zgarishlar-ni  o’z  boshidan  kechirmaydi  va 

menstruatciyada tushib ketmaydi. Sekretor davrida uning bezlarida sekretor jarayonlar zo’rayib, ko’p 

miqdorda shilliq ajralishi kuzatiladi. 

Bachadonning  yoshga  qarab  o’zgarishi.  YAngi  tug’ilgan  qiz  bola  bachadoni  kalta  bandli,  kichik 

qalpoqli zamburug’simon shaklda bo’lib, bo’yin qismiga nisbatan tanaei kalta bo’ladi (bo’-yinning 

tanaga nisbatan 3:1, jinsiy balog’atga etgan yoshda - 1:1). 1 yoshga to’lgan qiz bolaning bachadoni 3 

sm keladi va o’lchami 

keyingi  10  yil  davomida  kam  o’zgaradi.  Pubertat  davrda  bachadon  hamda  uning  bezlari  intensiv 

o’sadi. 


YAngi  tug’ilgan  qiz  bola  bachadonining  mushak  pardasi  tolali  komponentlarga  boy  biriktiruvchi 

to’qimadan  iborat.  Mushak  hu-jayralari  bu  davrda  kalta  va  duksimon.  10-12  yoshdan  boshlab, 

miometriyda biriktiruvchi to’qima elementlari  yaxshi rivojlana-di. Bachadonning aktiv funktcional 

davri o’rtacha 40-45 yoshlarga-cha davom etadi. YOshga nisbatan bu organning involyutciyasi 40- 

45  yoshlardan  boshlanadi.  Bundan  so’ng  organda  yosh  oshib  borgan  sari  atrofik  va  distrofik 

xarakterdagi o’zgarishlar boshlanadi. 

QIN (VAGINA) 

Qin - uzunligi 8-10 sm li nay bo’lib, yuqori qismi bilan bachadonning bo’yin qismiga, pastki qismi 

bilan esa o’zining dah-liziga ochiladi. Qin devori shilliq, mushak va adventitcial qa-vatlardan iborat 

(253-rasm). SHilliq pardasi esa ko’p qavatli yassi epiteliy bilan qoplangan bo’lib, qalinligi 150-200 

mkm  ga  etadi.  Balog’at  yoshiga  etgan  ayol 

qinining epiteliysida uch qa- 




 

400 


253- rasm. Qin. 

I - shilliq parda; a -ko’p qavatlch yassp 

epmteliy; L - xususiy qatlam; v - qon yumirlar, 

2 - mushak parda; 3 - birnktiruvchn to’qima 

(I. V. Almaz.v, L. S. Sutulsvdan). . 

;

 



 

vatni  farqlash  mumkin:  bazal,  oraliqvayuza 

yoki  fun-k  tc  i  o  n  a  l  qavat.  Qindan  olib 

tayyorlangan  surtmada  hujayra-larning  turiga 

qarab  tuxumdondan  chiqayotgan  gormon  va 

uning  qin  epiteliysiga  ta’sirini  aniqlash 

mumkin.  YUza  yoki  funktcio-nal  qavat 

hujayralari  o’z  o’lchamlarining  kattaligi, 

yassiligya, ba’zan qirg’oqlarining qayrilganligi, 

yadrosining 

kichikligy, 

tcitoplazmasining 

glikogenga  boy  bo’lib,  bazofil  ekanligi  bilan 

xarakterlanadi. 

Qin 

surtmasida 



bu 

hujayralarning’  ko’pligi  organizmda  estrogen 

gormonining ko’pligidan dalolat beradi. Oraliq qavat hujayralarining o’lchamlari  o’rtacha,  yadrosi 

nisba-tan katta bo’lib, tcitoplazmasi bazofildir. 

Bazal  qavat  hujayralari  kichik,  dumaloq,  bazofil  bo’lib,  hujayraning  o’rtasiga  joylashgan  yadrosi 

odatda, kattadir. Surt-mada bu hujayralarning oshishi organizmda estrogen gormonining kamligidan 

dalolat  beradi.  YUza  qavat  hujayralarida  kerato-gialin  donachalari  paydo  bo’ladi,  ammo  bu  qavat 

hujayralarining muguzlanishi kuzatilmaydi. Qinda doimo yashovchi mikroblar ta’sirida glikogenning 

parchalanishi  sut  kislotaning  hosil  bo’-lishiga  olib  keladi,  shuning  uchun  ham  qinning  shillig’i 

kislotali reaktciyaga ega. Kislotali reaktciya tufayli qinning shillig’i bak-teriotcid xususiyatga ega, bu 

esa qinda mikroorganizmlarnn ri-vojlantirmaydi. 

Epiteliy ostida elastik tolalarga boy siyrak tolali shakl-lanmagan biriktiruvchi to’qimali xususiy qavat 

yotadi. SHu erda bezlar bo’lmaydi. SHilliq  pardaning xususiy qavati shakli no-to’g’ri so’rg’ichlar 

hosil  qilib  epiteliyga  botib  kiradi.  SHuning  uchun  ham  epiteliyning  pastki  chegarasi  g’adir-budir 

bo’ladi.  Xu-susiy  plastinkada  limfotcitlar  sochilib  yotadn,  ba’zan  esa  lim-fatik  follikulalar  ham 

uchraydi.  Qinda  shilliq  osti  parda  shakllanmaganligi  uchun  shilliq  pardaning  xususiy  plastinkasi 

mushak pardaga o’tadi. Mushak parda kam rivojlangan ichkn tcir-kulyar qavat va oralarida elastik 

tolalarga boy bo’lgan birikti-ruvchi to’qima qatlamlarini tutuvchi baquvvat tashqi bo’ylama mushak 

tutamlaridan iborat. Qinning boshlanish qismida aylana yo’nalgan ko’ndalang targ’il mushak tolalari' 

joylashadi. Qinning adventitcial qavatidagi siyrak tolali shakllanmagan birikti-ruvchi to’qima qinni 

qo’shni  organla-r  bilan  bog’lab  turadi.  Bu  qavatda  yirik  venoz  chigallari,  nerv;  stvollari  yotadi. 

Bularning yo’nalishi bo’yicha katta bo’lmagan vegetativ nerv chigallari uchray-di. 

Qinning shilliq pardasi bachadon shilliq pardasi kabi dav-riy o’zgarishlarga uchraydi. Menstruatciya 

davrida  yuza  qavat  epi-teliysi  (funktcional  qavat)  tushib  ketadi,  shundan  so’ng  bazal  qavatda 

proliferatciya  jarayoni  boshlanib  qin  epiteliysi  yana  qalinlashadi.  Keyinroq  ikkala  qavat  ham 

differentciallashadi va 2-3  qavatdan iborat funktcional  qavat  menstruatcnya  oldi davrida 155 mkm 

gacha qalinlashadi. 


Download 18,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   297   298   299   300   301   302   303   304   ...   315




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish