|
BACHADON (UTERUS)
Bachadon qin bilan birgalikda Myuller naylarining pastki bo’limidan hosil bo’ladi. Embrional
taraqqiyotning 3-oyida bu bo’limlar o’zaro qo’shiladi va bachadon-qin kanalini hosil qiladi. Bu
kanalning distal bo’limi qinning hosil bo’lish qismi hisob-lansa, kranial bo’limidan bachadonning
bo’yin qismi rivojlana-Di. Bo’yin qismidan tomonlarga Myuller nayining qo’shilmagan Qismi ketadi.
Bachadonning bo’yniga yaqin qismlari yaqinlashish-Da davom etib qo’shiladi va shu erda bachadon
tubini hosil qiladi. Boshlanishda bachadon mezenxima bilan o’ralgan epitelial naydan iborat bo’ladi.
12-haftada bachadon murtagida mezenxima tomon io’nalgan bo’lg’usi bachadon qismining bezlari
eiitelial o’simta eifatida o’sadi. Keyinchgalik ham, embrional taraq-qiyotning oxirida ham, hat-go
tug’ilgandan so’ng ham bachadon tubining epiteliy-si o’simtalar chiqarib, ba-chadon tubining
bezlariga aylanadi. Mezenximadan shilliq pardaning birikti-ruvchi to’qimasi va mushak parda
differentciallasha-di. Tashqaridan bachadon qorin pardaning vistceral varag’i bilan qoplangan.
Bachadon - ichida homila taraqqiyoti o’tadigan ichi bo’sh mushak organ. Bachadon-da ikki qism:
bachadon ta-nasi va bo’yni farqlanadi. Bachadon devori uch qavat-daniborat: shilliq parda yoki e n d
om e t r^i y (endomet-rium), kuchli rivojlan-gan baquvvat mushak parda yoki miometriy (tuo-
metrium) va s e r o z p a p d a yoki perimetriy (perimet-rium) (251-rasm).
25!-ra.m. Bachadon (tinchlik davri) Gema-toksilin-eozin bilan bo’yalgan. 06. 10 ok. 10.
1 - shillnq parda; a - bachadon bezlari; b - shilliq pardaning xususiy
pla
g
s
™"*
as
* ? T mushak parda: v
- ichki va tashqi gurUx mushak-lar; g - o’rta guruh mushaklar va ulardagi to-mirlar (tsmirli qatlam).
396
Bachadon shilliq pardasi menstruatciya va ovulyatciya bilan bog’liq bo’lgan tcik-lik o’zgarishlarga
uchraydi. Ayollarning jinsiy aktiv-lik davri o’rtacha 13-14 «yoshdan boshlab to 45-50 yoshgacha
(klimakterik davr-
gacha) davom etadi, so’ng hayz ko’rish va ovulyatciya ham so’nadi. Bachadonning shilliq pardasi
menstrual davr bilan bog’liq bo’l-gan destruktiv va regenerator tciklik o’zgarishlarni kechiradi va
faqatgina, ikkita menstrual davrlar oralig’ida u tinch holatda bo’ladi, bu davr interval yoki tinchlik
davri deyiladi.
Bachadon shilliq pardasi tinchlik davrida burmalar hosil qilmasdan, ostidagi mushak pardaga yopishib
yotadi. Bu davrda en-dometriyning qalinligi 1-2 mm gacha bo’ladi va u bir qavatli hilpillovchi,
tcilindrsimon epiteliy bilan qoplangan (252-rasm)
bo’ladi.
Bachadon tanasining yuzasi tekis bo’lib, bo’yin qismida burma-lar mavjud. Bo’yin qismida epiteliy
hujayralari baland (30-60 mkm), tana qismida esa nisbatan nasgdir (25-30 mkm).
252- rasm. Endometriy (sxema).
I - bachado kriptasi;;2 - kiprikchali tcnllndrsimon epiteley; 3,4 - birikti-ruvchito’qima hujayralari; 5
- qon kapillyari.
Qiprikli hujayralar orasida shilliq xarakteriga ega bo’lgan bez hujayralari joylashadi. Bunday
hujayralar bachadonning bo’yin qismida ko’p bo’ladi. Ajralayotgan sekret bachadonning bo’y-in
qismida to’planib, kuchsiz to’sqinlik qiluvchi to’siq hosil qi-ladi. Bu bilan bir vaqtda bachadonning
tana va tub qismidagi bezlarning sekreti kuchsiz ishqoriy sharoitga ega bo’lib, bu erga tushgan
spermatozoidlarning aktiv harakati uchun qulaylik yara-tib beradi.
Epiteliy ostida hujayra elementlariga mo’l bo’lgan siyrak tolali shakllanmagan biriktiruvchi
to’qimadan iborat qalin xususiy qavat joylashadi. Hujayra elementlaridan makrofaglar va retikulyar
397
hujayralar ko’p qismini tashkil qiladi Bulardan tashqari, tcitoplazmasida glikogen parchalari va
lipoproteid kiritmalarini tutuvchi alohida yirik hujayralar - detcidual hujayralar uchraydi. Detcidual
hujayralar yo’ldoshning ona qis-mida ham joylashib, detcidual qavatni hosil qiladi. Bu hujay-
ralar ymaLoq va yirik bo’lib, ularning diametri 100 mkm ga * etadi. Hujayraning yadrosi ovalsimon
bo’lib, karioplazmasida * bir xilda tarqalgan xromatin tutadi. Hujayraning rivojlangan organellasi
donador endoplazmatik to’r bo’lib, uning ko’pgina, *CH bir-biriga qo’shilib ketgan tuzilmalari yadro
atrofida joyla-shadi. Gol’ji kompleksi ozgina tcisterna va ko’p miqdordagi vezikula va vakuolalardan
iborat. Bu organella odatdagiday hujayraning yadro atrofi zonasida joylashadi. Detcidual hujay-
ralarning ko’p sonli mitoxondriyalari mayda bo’lib, ular zich matriksga ega. Bu organellar hujayra
bo’ylab bir tekis joylash-gan. Detcidual hujayralarda mayda lizosomalar, yog’ tomchilari va glikogen
donachalari doimo uchrab turadi. Detcidual hujayra-ning faoliyati shu kungacha aniq bo’lmasa ham
ularning trofik roli va fagotcitoz funktciyalarini qayd etmoq zarur.
Bachadonning shilliq qavatida yaxshi rivojlangan bachadon bezlari (glandula uterina) yoki kriptalar
joylashadi. Bachadon bezlari oddiy *• naysimon bezlar bo’lib, endometriyda egri-bugri yo’nalgan. Bu
bezlar epiteliy hujayralari bilan qoplangan. ~
a
Bachadon shilliq pardasining yuza va chuqur qatlamlari bir xil emas. Bezlarning tub sohasi ancha zich
bo’lib, asosiy bazal qavat (stratum basale endometri) deb nomlanadi. Bu qism menstrual o’zga-
rishlardan holi bo’lib, menstruatciya, tug’ish va abortlardan keyin re-generatciya uchun xizmat qiladi.
Bezlarning tanasi joylashadigan va ancha yuza qatlamlarini shilliq pardaning davriy o’zgarishlarida
ish-tirok etuvchi funktcional qavat (stratum functional endometrii) deb
yuritiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
