Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Iuldoshning homila  qismi  so’rg’ichli  xorion  va  uni  qoplab  tur-;gan  amnion  pardalarining  yo’ldosh 

qismidan  iborat.  Yo’ldoshning  ^omila  qismi  tarkibidagi  amnion  parda  avval  bir  qavatli  yassi, 

keyinchalik  esa  tcilindrsimon  epiteliydan  (bu  epiteliy  amnion  'bo’shliqqa  qaragan)  va  xorionning 

biriktiruvchi to’qimasi tomon davom etuvchi embrional biriktiruvchi to’qimadan tashkil topadi. 

Homiladorlik  davrida  murakkab  tarmoqlangan  xorion  so’r-g’ichlarining  qalinroqlari  bazal 

plastinkaga, ya’ni bachadon sep-talariga birikadi. Uning mayda shoxchalari qon ichiga erkin bo-tib 

joylashadi. (260-rasm). So’rg’ichlar yuzasidagi trofoblast epiteliy siyrak shakllanmagan biriktiruvchi 

to’qimali stromani 

---

 

413 

 

260-rasm. Odam yo’lloshi (,s.

1

xema). 

1 - kinlik tasmachasi; 2 - sariqlik qopi; 3 - kindik arteriyasi; 4 - kindik venasi; 5 - 

amnion: 6-xorion; 7 - xorion so’rg’nchlari; 8 - bachadon devori; 9,10-ona qon tom irlari- 

9 - grteriyalar, 10 - venalar); 11 - qon to’lib turuvchi gemoxorial bo’shliqlar (A. G. 

Knorredan). 

qoplaydi.  Homiladorlik  davrnga  qarab  trofoblast  epiteliy  yaqqol  o’zgarishlarga  uchraydi.  Dastlab 

trofoblast ikki qavatdan: ichki (ostki) hujayralar qavati  - tcitotrofoblast (Lan-xans) qavati va uning 

ustini  qoplovchi  xorial  simplast  yoki  sintcitotrofoblastdan  tashkil  topadi.  Sintcitotrofob-last 

tcitotrofoblast hujayralarining birlashib ketishidan vu-judga kelib, u ko’p yadroli hujayralardan iborat. 

Simplast-tcitoplazmasi  tarkibida  turli  fermentlarning  ko’pligi  ona  qoni-dan  kelayotgan  oziq 

moddalarni  qayta  ishlashda  shu  sintcptotrof--oblastning  ahamiyati  nihoyatda  muhim  ekanligidan 

dalolat be-radi. 

Simplast  yuzasining  xuddi  nefronning  proksimal  kanalchala--ri  yoki  ichak  epiteliysi  kabi  hoshiya 

bilan qoplanganligini ko’rish mumkin. Homiladorlikning ikkinchi yarmida tcitotrofoblast yo’-qolib, 

xorion so’rg’ichlarining yuzasi endi faqat sintcitotrofob-last bilan qoplangan bo’ladi (261-rasm). 

Xorion  so’rg’ichlarining  ayrim  qismlarida  xorial  simplast  ham  nobud  bo’lib,  uning  o’rnini  to’q 

bo’yalish  xususiyatiga  ega  bo’l-gan  gialinsimon  modda  koplaydi.  Bu  moddaga  simplast  parchala-

rining mahsuloti deb taxmin qilinadi. So’rg’ichlar stromasiui biriktiruvchi to’qima tashkil etadi. 6-8 

haftalik homilada bu to’qima fibroblastlar, makrofaglar, retikulin va oz miqdorda kollagen tolalaridan 

iborat bo’ladi. Biriktiruvchi to’qimaning hujayralararo moddasida gialuron va xondrotinsul’fat kislo-

talarini tutgan glikozolinoglikanlar (mukopolisaxaridlar)' borligi aniqlangan. 

Xorial  'plastinkadan  so’rg’ychLar  stromasiga  knndik  arteriyasi-^ning  shoxlari  o’sib  kirib, 

kapillyarlarga  tarmoqlanadi.  Kapil-lyarlar  kislorod  va  oziq  moddalarga  to’ningan  qonni  kindik  to-

'mirlari orqali homilaga etkazadi. 

G’1o’ldoshning ona kmsmi. G’1o’ldosh ona qismi bachadon shilliq qavatining bazal plastinkasidan 

va  uni  yo’ldoshning  bola  qismi  bilan  bog’lovchi  biriktiruvchi  to’qimali  to’siq  (septum  placetae) 

hamda qon bilan to’lgan so’rg’ichlararo bo’shliq (laku-nalar)dan iborat. Bazal plastinkani bachadon 

shilliq  qavati-ning  o’zgarishiga  uchragan  va  xususiy,  detcidural  hujayralar  tu-tuvchi  biriktiruvchi 

to’yumali qavat hosil qiladi. Bu yirik, gli-kogenga mo’l detcidual hujayralar siyrak shakllanmagan 

birik-'tiruvchi  to’qimaniig  kam  differentciallashgan  hujayralaridan  vujudga  keladi.  Bazal 

plastinkadan xorionga tomon biriktiruv-chi to’qimali to’siqlar davom etib, ularning ba’zilari xorion 

---

 

414 

so’rg’ichlariga ham birikishi mumkin. Bunday so’rgichlarni langar so’rg’ichlar deyiladi. 

Septalar  va  langar  so’rg’ichlar  yo’ldoshni  ayrim  bo’laklarga  yoki  kotiledonlarga  bo’lady. 

Bo’lakchalar yo’ldoshning ona qismi-da yaqqol ko’rinadi. 

Lakunalardagi  qon  oqin  tufayli  beto’xtov  yangilanib  turadi.  Xonni  lakunalarga  mushak  qavatdan 

keluvchi  bachadonning  pla-TCentar  arteriyalari  keltiradi.  Bu  arteriyalar  shoxlanmay,  pla-tcentar 

to’siqlar  orqaly  o’tib,  qonni  to’g’ridan-to’g’ri  lakunalarga  quyadi.  LakunaLar  qonni  olib  ketuvchi 

platcentar venalar bilan '‘og’langan. Odamning etuk yo’ldoshining shakli  yumaloq, diametri 15-20 

sm, qalinligy 3 sm, og’irligi 500 g atrofida bo’ladi. Yo’l-doshning joylanishi bachadon devorining 

tuxum hujayrasi bilan tshplantatciya qilingan eriga bog’liq. U ko’pincha bachadonning ol-dingi va 

orqa devorida va kamdan-kam yuqori devorida joylasha-di. Ayrim holLarda yo’ldosh bachadonning 

ichki teshigini yopgan holda joylashishi ham mumkin (placenta praeri). 

Io’ldoshda qon sekin aylanadi. Har bir kotiledondagi laku-nalarning qon olib keluvchi va qon olib 

ketuvchi o’z venalari '15o’ladi. Eng diqqatga sazovor narsa shuki, lakunalarda oqa-'yotganona qoni 

hech qaerda so’rg’ichlar stromasida oqayotgan homila qoni bilan aralashmaydi. Xorion so’rg’ichlari 

lakunalardan  oziq  moddani  olib,  pushtdan  metabolik  'moddalarni  qayta  shu  qonli  bo’shliqqa 

chiqaradi.  Bu  jarayonda  platcenta  (xorion)  vorsinkasining  tuzilmalari  muhim  biologik  ^fil’tr 

vazifasini o’taydi va u ona-bola qoni orasidagi bar’er 

!

(to’siq) ni hosil qiladi. 

Ona  va  bola  qoni  orasidagi  to’siqni  (gemoxorial  'bar’er)  xorion  so’rg’ichlari  ichidagi  tomirlar 

endoteliysi, so’rg’ich-lar stromasi, qoplovchi hujayralar, ya’ni tcitotrofoblast hamda sintcitrofoblast 

tashkil qiladi (261-rasm). Bu qavatlar gema-trof oziqlanishda eng muhim vazifani bajaradi. 

Io’ldosh  ko’p  qirrali  vazifalarni  bajaradi.  Yo’ldoshning  trofik  funktciyasini  xorion  simplasti  ona 

qonidagi oziq modda- 

 

261-oasm Yo’ldosh xorien vorsinkasishshg elektrom mikroftografiyasi (ona va ho-

g’

 mila qoii 

orasidagi bar’er). 

t -kovval’ sichshlzst- 2-mikrovorsinkalar: 3-piieaitoz pu^akchalar; 4 - bazal mem5ra,.ag 1 -korial’ 

si'shlzs^'_vorsiinkag’stromasin„NG biriktnruvchn t>qimasi. 

larni so’rishi va qayta ishlashi tufayli amalga oshiradi. SHu er-ning o’zida homila qonidagi modda 

almashinish mahsulotlari ona qoniga chiqarib tashlanadi, Io’ldosh orqali ona qonidagi kislsk rod bola 

qonini to’yintiradi, ya’ni yo’ldosh bolaning nafas oli-shini ta’min etadi. Yo’ldosh ona qonidagi zararli 

moddalarning (mikroblar, toksinlar va hokazolarning) bola qoniga o’tishiga to’sqinlik qiladi va bu 

uning  himoya  funktciyasidir.  yo’ldosh  en-dokrin  funktciyasiga  ham  ega.  Uning  xorial  epiteliysi 

progeo teron va xoriogonadotropin kabi bir qator gormon-lar ishlab chiqaradi. 

Bola  tug’ilganidan  so’ng  yo’ldosh  va  kindik,  suv  pardalari  ham-da  bachadonning  tushib  ketuvchi 

qavatining  zich  pardasidan  iborat  tuzilmalar  bachadondan  ajraladi.  Zich  pardaning  ajralishi  uning 

bazal qavatiga o’tish chegarasida yuz beradi. Bazal qavat bachadon bezlarining saqlanib qolgan tub 

---

 

415 

qismlari  va  detcidual  hujay-ralardan  tashkil  topadi.  Bola  tug’ilgandan  keyingi  2-3  hafta  ichida 

bachadon bezlarining qoldiqlari (shilliq pardaning ba-zal qavati) hisobiga bachadonning shilliq qavati 

to’la tiklanadi.