Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Trombotsitopoez.
Trombotsitlar yoki qon plastinkalarining hosil bo`lishi suyak 
ko`migida amalga oshadi. 1906 yildayoq Obraztsov va Rayt qon plastinkalari suyak ko`migidagi 
gigant hujayralar - megakariotsitlar sitoplazmasining bo`laklari ekanligini aytib o`tgan edilar. 
Obrazli qilib aytganda: suyak ko`migi gigantlari mayda qon hujayralarini yaratadi. 
Sxematik ravishda trombotsitopoez mana bunday ifodalanadi: 
o`zak hujayra 

 
miyelopoezning boshlang`ich hujayrasi 

 
megakarioblast 

promegakariotsit 

 megakariotsit 

qon plastinkalari 
(trombotsitlar). Megakarioblastlar o`z morfologik xususiyatlari bilan 
differensiallanmagan blast hujayralarga o`xshab ketadi. Ular ancha yirik (15-25 mkm) bo`lib, 
dumaloq yoki ovalsimon shaklga ega. Sitoplazma Romanovskiy usuli bilan bazofil bo`yalib, to`q 
ko`k rangni oladi va o`zida hech qanday donadorlik saqlamaydi. 
Elektron mikroskopda megakarioblastlar sitoplazmasining erkin holda joylashgan 
ribosoma va polisomalarga boy ekanligini, mitoxondriyalar, endoplazmatik to`r kanalchalarining 
esa juda kam sonli bo`lishini ko`ramiz. Megakarioblastlar takomillashishi davomida 
promegakariotsitlar hosil bo`lib, ular megakarioblastlarga nisbatan ancha yirikroqdir. Ularning 
yadrosi bir necha botiqliklarga ega bo`lishi tufayli o`zining yumaloq shaklini yo`qotib, 
bo`g`imlarga bo`lina boshlagan bo`ladi. Shu bilan bir vaqtda yadro xromatinining zichlashishi 
ham qayd etiladi. 
Elektron mikroskopda promegakariotsitlar sitoplazmasida ancha yaxshi taraqqiy etgan 
hujayra organellalari, donachalar va vakuolalar borligi ko`zga tashlanadi. Shu bilan birga hujayra 
sitoplazmasining markaziy qismida - endoplazmada organellalar joylashganligi va periferik 
qismi - ektoplazma organellalaridan xoli bo`lib, yakka-yarim vakuolalar va donachalar saqlashi 
diqqatni tortadi. Promegakariotsitlar yadrosi yirik bo`lib, bir necha bo`g`imlardan iboratligi 
tufayli noto`g`ri shaklga ega bo`ladi. Bu bo`g`imlar segment yadroli leykotsitlardagi yadro 
bo`laklaridan farq qilib, bir-biri bilan ingichka yadro ko`prikchalari bilan bog`lanmay, balki 
uzluksiz tutashib ketgandir. 
Rivojlanish davomida hujayra sitoplazmasida donadorlik ko`payadi, shu bilan birga 
sitoplazmadagi kanalchalar ko`payib, ular sitoplazmani alohida bo`lakchalarga bo`ladi. Bu 
kanalchalar demarkatsion membranalar ham deb yuritilib, bo`lg`usi qon plastinkalarining ajralib 
chiqish chegaralarini belgilab beradi. 
M e g a k a r i o t s i t l a r yirik hujayralardir, ularning o`rtacha diametrlari 60 mkm 
bo`lib, bu hol ularning suyak ko`migining gigant hujayralari deb atalishi uchun asos bo`lib 
hisoblanadi. Voyaga yetgan megakariotsitlar sitoplazmasi oksifil bo`yalib, unda juda ko`p sonli 
mayda azurofil donachalar ko`zga tashlanadi. Megakariotsitlar yadrosi turli xil shakllarga ega 
bo`lishi mumkin. Yadro 4-5, ba’zan undan ham ko`proq bo`lakdardan iborat bo`lib, ular bir-
biriga tutashgan holda joylashadi va yadroning noto`g`ri shaklga ega bo`lishini belgilaydi. 
Elektron mikroskopda ko`rilganda megakariotsit sitoplazmasining kattaligi 0,2-0,4 mkm 
keladigan donachalarga boy ekanligi, ulardan tashqari sitoplazmada erkin joylashgan 
ribosomalar, yumaloq mitoxondriyalar va vakuolalar borligi ko`zga tashlanadi. (68-rasm). 
Megakariotsitlardan qon plastinkalari hosil bo`lish protsessini quyidagicha tasavvur etish 
mumkin. Dastavval sitoplazmadagi kanalchalar soni ko`payadi va ular uzunlashib, uzluksiz 
yoriqlar shaklini oladi. Bu kanalchalar yoki demarkatsion membranalar kengayib, sitoplazmani 
mayda (kattaligi 2- 3 mkm) bo`lakchalarga bo`ladi. So`ngra har bir mayda bo`lakcha 
sitoplazmadan 
ajralib 
chiqib, 
mustaqil 
elementga 
- 
qon 
plastinkasiga 
aylanadi. 
Megakarioblastdan megakariotsit hosil bo`lish jarayoni o`rtacha 25 soat ichida sodir bo`ladi. 

---

113 
68-rasm. Odam suyak ko`migidagi megakariotsit. Elektron mikrofotogramma. x5.000. 
1-yadrolar; 2-spetsifik donadorlik. 
Megakariotsitlarning hayot muddati esa o`rtacha 10 kunga teng. Megakarioblastlar 
bo`linib, megakariotsitlar hosil qilishi davomida yadrodagi DNK miqdori bir necha baravar 
oshadi, natijada, megakariotsitlar yadrosidagi xromosomalar soni 92, ba’zida 184 ga teng 
bo`ladi, ya’ni megakariotsitlar yadrosi o`zida xromosomalarning poliploid sonini saqlaydi. Bir 
megakariotsit sitoplazmasi hisobiga taxminan 16 mingga yaqin qon plastinkasi hosil bo`lishi 
mumkin. Trombotsitlar hosil bo`lishi jarayonining tezligi, periferik qondagi trombotsitlar 
miqdorining doimiyligi nerv va endokrin mexanizmlar orqali boshqariladi.