Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

YURAK TUZILISHI 
 
Yurak (cor) ichi 
bosh
mushakli a’zo. U qon tomirlar sistemasining qonni harakatga 
keltiruvchi asosiy a’zosidir. 
Yurak devori uch pardadan: ichki – endokard, o’rta – miokard, tashqi – epikarddan 
iborat. 
Endokard
(endocardum). Endokard yurakning ichki, nisbatan yupqa qavatidir. U yurak 
barcha kameralarining ichki yuzasini, shuningdek so’rg’ichsimon mushaklar, pay ipchalar, 
klapanlarni qoplaydi (134-rasm). 
Endokardning o’zi bir necha qavatlardan iborat. Eng ichki, bevosita qonga yondoshgan 

---

228 
qatlami endoteliy qavatidir. Endoteliy qavati tomirlardagi singari bazal membranada yotuvchi bir 
qavat yassi, poligonal endoteliy hujayralaridan iborat. Uning tagida kam differensiallangan 
hujayralarga boy biriktiruvchi to’qimadan tuzilgan endoteliy osti qavati joylashgan. Undan 
chuqurroqda esa, elastik tolalar va silliq mushak hujayralari o’zaro bir-biri bilan chalkashib 
ketgan mushak – elastik qavat yotadi. Shuni aytib o’tish kerakki, bu qatlamda elastik tolalar va 
mushak hujayralarining nisbati yurakning turli bo’limlarida bir xil emas. Masalan, yurak 
bo’lmachalarida elastik tolalar qorinchalardagiga nisbatan ko’proq uchraydi va u yerda 
tolalarning zich to’rini hosil qiladi. 
134-rasm. Yurak (endokard va miokardning bir qismi). Gematoksilin-eozin bilan bo’yalgan.
Ob.20, ok.10. 
1 – endokard; a – endoteliy hujayralarining yadrolari; b – endoteliy osti qatlami; 2 – miokard; d – 
tipik mushak hujayralari; e – atipik mushak hujayralari (Purkine tolalari). 
Ba’zan esa hatto darchali elastik membranalar vujudga kelishi mumkin. Silliq mushak 
hujayralari esa, aorta va o’pka arteriyalarining chiqish joyida ko’proq uchraydi. 
Mushak – elastik qavatdan so’ng, endokard va miokard chegarasida joylashgan tashqi –
biriktiruvchi to’qimali qavat yotadi. Bu qatlam yo’g’on elastik tolalar hamda uzun egri-bugri 
bo’lib joylashgan kollagen va retikulyar tolalardan iborat. Tashqi biriktiruvchi to’qimali qavatda 
qon tomirlar ko’plab uchraydi. 
Endokard yurak klapanlari shakllanishida ishtirok etadi. Klapanlar bo’lmachalar bilan 
qorinchalar o’rtasida, qorinchalar bilan aorta hamda o’pka arteriyasi o’rtasida joylashgan. Yurak 
klapanlari zich tolali biriktiruvchi to’qimadan tuzilgan yupqa plastinkalardan iborat bo’lib, ikkala 
yuzasi endoteliy hujayralari bilan qoplangan. 
Miokard
(myocardum). Miokard yurakning eng kuchli taraqqiy etgan va eng muhim 
qavatidir. Miokard ko’ndalang-targ’il mushak to’qimasidan tuzilgan bo’lib, unda tipik va atipik 
mushak tolalari farq qilinadi. Tipik mushak tolalari qisqarish vazifasini, atipik tolalar esa 
qo’zg’alishni o’tkazish vazifasini bajaradi. 
 
Tipik mushak 
tolalari ayrim qisqaruvchi mushak hujayralari – kardiomiotsitlardan 
tuzilgan. Kardiomiotsitlar (cardiomyocyti) bir qator struktur va sitoximik xususiyatlari bilan 
atipik mushak hujayralari va skeletning ko’ndalang-targ’il mushak tolalaridan farq qiladi. Bu 
hujayralar ketma-ket joylashib mushak tolasini hosil qiladi (135-rasm). 
Yurakning tipik mushak tolalari yon tarmoqlar yordamida ham o’zaro chambarchas 
bog’langan bo’ladi. Shunday qilib yurak mushagi tolalarning bir butun to’ridan iborat bo’lib, 

---

229 
undagi tolalar oraliq plastinkalar vositasida ayrim segmentlarga – hujayralarga bo’linadi. 
Yurakning qisqaruvchi mushak hujayralari shaklini silindrga o’xshatish mumkin. Uning uzunligi 
50–100 mkm, diametri 17–20 mkm ga yetadi. Kardiomiotsitlarning markaziy qismida oval 
shaklida yadro joylashadi. Yurak mushagi sarkolemma bilan qoplangan. Elektron mikroskopda 
sarkolemma ichki – plazmolemma va tashqi bazal membranadan iboratligi aniqlangan. 
Sarkolemma oraliq plastinkalarning shakllanishida ishtirok etadi.