Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Betc 
hujayralari 
deyiladi. Bu hujayralarning neyrit-lari harakatlantiruvchi yadrolarning neyronlari 
bilan sinaps-lar ho-sil qilib tugaydi. SHu bilan birga Betc hujayralarining neyritlari ko’p 
miqdorda kollaterallar hosil qilib, ular or-qali po’stloqning bevosita o’ziga tormozlovchi 
impul’slar beri-shi mumkin. 
6. Polimorf. hujayralar qavati (lamina muetifor-mis) turli shakldati tiayda neyronlardan iborat 
bo’lib, ular-ning neyritlari oq moddaga yo’nalgan, dendritlari po’stloqning molekulyar 
qavatigacha etgan bo’ladi. 
Po’stloqda joylashgan nerv tolalari (mieloarxitekto-nika) ham bir nechta qavat hosil qiladi. Nerv 
tolalari po’st-loqning turli joylarida har xil bo’lib, bo’ylama va ko’ndalang yo’nalgan 7 qavatdan 
iborat: 1) tangentcial tolalar qavati; 2) mag’izli nerv tolalari kam bo’lgan qavat; 3) chizimcha 
ustki qavati; 4) tangentcial mag’iz nerv tolalaridan iborat tashqi Bayarje chizimchasi; 5) 
chizimchalararo qavat; 6) ichki Bayarje chnzimchasi (bu qavat ham tangentcial yo’nalgan 
mag’izli nerv to-lalaridan iborat); 7) chizimcha ostki qavati. 
Nerv tolalarining qavati neyronlar qavatiga mos tushmaydi. Ikkala Bayarje chizimchasi ham 
piramidasimon hujayralar-nnng afferent tolalari va ular kollaterallaridan hosil bo’-ladi. 
Bosh miya po’stlog’ida faoliyati jihatidan quyidagi nerv to-lalari ajratiladi: 
1. Proyoktcion tolalar -ular afferent (markazga intiluvchi yoki sezuvchi) va efferent (markazdan 
qochuvchi yoki h_a
g 
rakatlantiruvchi) bo’lishi mumkin; 
2. Assotciativ tolalar - po’stloqning turli qismlari» ni o’zaro bog’lab turadi; 
3. Komissural tolalar - ikkala yarim sharlarni o’zaro bog’lash vazifasini o’taydi. 
Lroektcion 
tolalar miya po’stlog’iga organizmning ichki va taig^ qi muhitidan yo’nalgan nerv 
impul’slarini o’tkazadi. SHu bilan birga proektcion tolalar o’z tarkibida nerv sistemasining quyn 
bo’limlariga javob impul’slarini olib boruvchi tolalarni ham saqlaydi. 
Assotciativ 
nerv tolalarning uzun va kalta xillari bo’ladt?. Kalta nerv tolalari bosh miya yarim 
sharlarining ayrim qismla
g 
rini o’zaro bog’lasa, uzun nerv tolalari bitta yarim shariing uzoqroq 
qismlarini tutashtirib turadi. 
Komissural 
tolalar bosh miya po’stlog’ining uzun neyritlari hisobiga hosil bo’lib, bir bosh miya 
yarim sharini ikkinchisi 
byag 
lan bog’lab turadi. 
• 112-rasm. Gematoentcefalik yoki «qon-miya» to’siginiig tuzilishi (sxema)'. 
rotcit >
si
^
a
RIinng kapill^r atre^nda kengaycha 
CH
es«l qilgan oxnrn:-5 -ieyren; 6 - ney-ronlarning 
usymtalarn; 7 - olig)dendroglnotcit (T.N. Radostinadan. 

---

183 
Bosh miya yarim sharlari po’stlog’ining ayrim maydonchalari yuqorida ko’rsatib o’tilgan 
qavatlarning turli darajada rivoj-langanligi bilan farq qiladi. Masalan, harakat markazi hi-
soblangan oldingi markaziy pushta po’stlog’ida uchinchi, beshinchi va oltinchi qavatlar yaxshi 
rivojlangan bo’lib, ikkinchi va to’r-tinchi qavatlar sust rivojlangandir. Bunday miya po’stlog’i a 
g-ranulyar tip tuzilishiga ega bo’lgan po’stloq deb ataladi. Sezuvchi markazlarda esa, aksincha, 
donador qavatlar (ya’ni ik-kinchi va to’rtinchi qavat) o’ta rivojlangan bo’ladi. Bunday tu-zilishga 
ega bo’lgan miya po’stlog’i granulyar tipdagi po’st-loqdir. 
YUmshoq miya pardasidan po’stloqqa ko’pgina mayda arteriyalar kiradi. Bu arteriyalarning 
ko’pchiligi tarmoqlanib, po’stloq yuza sathida va uning chuqur qatlamlarida kapillyarlar to’rini 
ho-sil qiladi. Ayrim arteriyalar oq moddaga qadar davom etib, kapillyarlarga bo’linib ketadi. 
Kapillyarlar to’rining zichligi miya po’stlog’ining hamma qavatlarida bir xil bo’lmaydi. Yirik 
neyronlar atrofida kapillyarlar zich to’rlar hosil qiladi. SHu-ni alohida ta’kidlab o’tish kerakki, 
bosh miyaning kulrang mod-dasi (po’stlog’i va yadrolari) oq moddaga nisbatan juda kuchli ri-
vojlangan kapillyarlar to’riga ega bo’ladi. Kapillyarlarning yaxlit endoteliysi va uzluksiz bazal 
membranasi ularni tashqi tarafdan o’rab turgan astrotcitlarning o’simtalari bilan bir-likda maxsus 
gematoentcefalik (ya’ni «qon-miya») to’siqni hosil qiladi (112-rasm). Bu to’siq qon orqali 
keladigan yot moddalar-ni miya moddasiga o’tkazmaydi va shu tufayli miya neyronlari uchun 
himoya vazifasini o’taydi.