Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Suv va noorganik tuzlar.
Hujayraning hayot kechirishi uchun suv va unda erigan tuzlar 
va boshtsalarning bo`lishi shart. Suv va tuzlar sitoplazmaning fizik-ximiyaviy xususiiyatlarini, 
ya’ni osmotik bosimni va ionli muhitning muqarrarligi va boshqalarni belgilaydi. Suv molekulasi 
dipol tuzilishga ega bo`lib, boshqa molekulalar bilan tezda birikmalar hosil qiladi. Bu birikmalar 
hosil qilgan muhitda esa, sitoplazma va yadroda bo`ladigan hamma murakkab ximiyaviy 
reaksiyalar kechadi. 
Hujayrada suvning miqdori kishi ulg`ayishi bilan kamayadi. Bu esa modda 
almashinuvining o`zgarishiga sabab bo`ladi. Yadro va sitoplazmada bo`lgan moddalarning ko`p 
qismi suvda eriydi. Suv oksidlanish va gidroliz kabi muhim jarayonlarda ishtirok etadi. 
Hujayraning fizik-ximiyaviy xossalari.
Hujayra kolloid sistema bo`lib, suv va unda 
muallaq suzib yuruvchi 1 dan 150 nm kattalikdagi moddalardan (dispers faza) tashkil topgan. 
Kolloid moddalar doimiy harakat qilib turadi. Ular bir xildagi elektrik zaryad tutganligi 
uchun cho`kmaga tushmaydi. Ammo fiksatorlar ta’sirida ular o`zaro yopishib cho`kma hosil 
qiladi. Bu jarayon koagulyatsiya deyilib, ko`pincha orqaga qaytmaydi. 
Gidrofil kolloidlarda kolloid modda atrofida suv qavat 'bo`lib, uni erituvchi moddaning 
solvat qobig`i deb nomlanadi (tayoqchasimon jismlar uch qismlari atrofida solvat qobiq yo`q). 
Elektrik zaryad yo`qolganda mayda kolloid (zol) qismlar o`zaro birlashib to`rsimon tuzilmani 
hosil qiladi. Zol holatidan gel holatiga o`tishni jelatina moddasining qotishi misolida ko`rishimiz 
mumkin. Tirik hujayrada kolloid sistema doimo zoldan gelga va geldan zolga o`tib turadi. Sun’iy 
yo`l bilan bu holatni hujayraga turln xilda ta’sir qilish davomida (mexanik, ximik) kuzatish 
mumkin. Agar amyoba orqali elektr toki o`tkazilganda uning sitoplazmasi yopishqoqlashsa, 
Broun, harakati keskin sekinlashadi. Elektr toki o`tkazish to`xtatilganda esa sitoplazma yana o`z 
holiga qaytadi. Shunday qilib, hujayra murakkab ximiyaviy tuzilishga, fizik-ximiyaviy 
xususiyatlarga ega. Hujayra tarkibidagi moddalar doimiy harakatda bo`lib, bu harakat uning 
modda almashinuvi bilan belgilanadi. 
SITOPLAZMA 
Hujayra tashqi muhitdan sitoplazmatik parda (hujayra qobig`i) bilan ajralib turadi. 
Yadrodan tashqari hujayra ichidagi tuzilmalarning hammasi s
itoplazma 
deb nomlanadi. 
Eukariotik hujayralar sitoplazmasining tuzilishi va tarkibi turlicha bo`lib, gialoplazma, hujayra 
organellalari va kiritmalardan tuzilgan. 
Sitoplazmaning gialoplazma, organellalar va kiritmalar kabi tarkibiy qismlarga bo`linishi 
shartli bo`lib, ularning hammasi bir-biri bilan bog`liq kelishib ishlaydigan tuzilmalar 
yig`indisidir.