Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

«to`qimalar 
evolyutsiyasining parallel qatori nazariyasi» 
deb atadi. 
A. A. Zavarzin 
N. G. Xlopin (1897-1962) evolyutsiya asosida to`qimalarning tabiiy klassifikatsiyasini 
ishlab chiqdi. U muayyan to`qimalar o`ziga xos xususiyatlarini doimo saqlash xususiyatiga ega 
ekanligini ko`rsatadi. Xlopinning divergent evolyutsiya nazariyasi bo`yicha to`qimalar o`zining 
evolyutsiya va ontogenezida organning rivojlanishidan ajralmagan holda divergent rivojlanadi, 
ya’ni belgilarning ajralishi kuzatiladi. 
Vatanimiz neyrogistologiyasining rivojlanishiga buyuk sovet gistologi B. I. Lavrentyev 
(1892-1944) o`zining ilmiy tadqiqotlari bilan katta hissa qo`shdi. Uning rahbarligida nerv 
sistemasi gistofiziologiyasini o`rganish ancha kuchaytirildi. A. V. R u m ya n t s e v, G. V. 
Yeliseev, G. K. X r u sh ch o v, G. V. Yasvoin va boshqalar biriktiruvchi to`qima 
gistofiziologiyasini o`rganishga katta e’tibor berdilar. M. A. Vorontsova va uning maktabi sut 
emizuvchilar kam regeneratsion qobiliyatga ega degan tushunchaning noto`g`ri ekanligini 
isbotlab berdi. 
D. N. N a s o n o v va uning o`quvchilari sitofiziologiya masalalarini, xususan, sekret 
hosil bo`lish protsessini tekshirdilar. Ular tomonidan paranekroz nazariyasi ham ishlab chiqildi. 
O’zbekistonda birinchi gistologiya kafedrasini E.M. Sh l ya x t i n tashkil etdi va unga 
boshchilik qildi (1920- 1939). Uzbekistonda va umuman Urta Osiyoda gistologiya fanining 
tug`ilishi universitet qoshida meditsina fakulteti ochilishi bilan bog`liqdir. Hozirgi vaqtga kelib 

---

12 
esa Toshkent meditsina institutining gistologiya kafedrasi qoshida yirik gistologik markaz tashkil 
etildi. Uzbekiston gistologlarining asosiy ilmiy tematikasi ichki a’zolardagi turli jarayonlarning 
morfologik asoslarini o`rganish, hujayralardagi moddalar transportining va sekret hosil bo`lish 
protsessining funksional morfologiyasini o`rganishga bag`ishlangan. Toshkent Davlat meditsina 
instituti olimlari (O’zbekiston Fanlar Akademiyasining akademigi K. A. Zufarov, prof. V. M. 
Gontmaxer, prof. A. Yu. Yo`ldoshev va boshqalar) samarali ilmiy tekshirish ishlari olib borib 
1987 yili yangi kashfiyot yaratdilar. Ular dunyoda birinchi marta go`dak bolalarda ichak orqali 
so`rilgan oqsil moddalari buyrakda parchalanishini isbotladilar va pediatriya, diyetologiya 
fanlarining rivoj topishiga salmoqli hissa qo`shdilar. 
N. G. Xlopin B. I. Lavrentyev Ye. M. Shlyaxtin 
Hozirgi vaqtda O’zbekistonda gistologiya fani - gistoximiya, radioavtografiya, 
ultrabinafsha, 
lyuminestsent 
va 
elektron 
mikroskopiya, 
miqdoriy 
sitoximiya, 
immunomorfologiya va boshqa zamonaviy tekshirish usullari bilan qurollangan. 
Shuni aytish kerakki, elektron mikroskopiyaning yaratilishi jahon gistologlari 
tadqiqotlarida jahonshumul burilish yasadi. Elektron mikroskop 1928-1931 yillarda yaratildi. 
Ultramikrotomning yaratilishi, fiksatsiya, quyish, bo`yash metodlarining yanada rivojlanishi esa 
elektron mikroskopning biologik tadqiqotlarda keng qo`llanilishiga imkon yaratdi. Uning 
gistologik tekshirishlarda ishlatilishi bilan hujayraning membranalar sistemasidan tuzilganligi, 
hujayra ichida ribosomalar kabi nozik strukturalar borligi aniqlandi. 
Morfologiyada elektron mikroskopiya, elektron mikroskopik radioavtografiya va 
sitoximiya kabi zamonaviy, yangi tekshirish
usullarining qo`llanilishi gistologiyada yangi 
yo`nalish - hujayraning funktsional morfologiyasini vujudga keltirdi. 

---

13 
IV BOB