Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

VIII BOB
ICHKI MUHIT TO`QIMALARI 
Mezenximadan hosil bo`lib, tayanch-trofik vazifani bajaruvchi, lekin tuzilishi bilan 
farqlanuvchi to`qimalar ichki muhit to`qimalari (tayanch-trofik, biriktiruvchi to`qima) nomi 
bilan ifodalanadi. Bu to`qima tarkibiga qon, limfa, siyrak va zich biriktiruvchi to`qima, 
retikulyar to`qima, tog`ay va suyak to`qimasi kiradi. 
Ichki muhit to`qimasini o`rganish I. I. M yechnikovning klassik eksperimental ishlaridan 
boshlandi. I. I. Mechnikov birinchi bo`lib fagotsitoz nazariyasini yaratdi. 
Biriktiruvchi to`qima hujayralarining kelib chiqishi ustida taniqli rus gistologi A.A.Mak- 
simov bir qator noyob eksperimental ishlar qildi va u birinchilardan bo`lib, qon va biriktiruvchi 

---

89 
to`qimalar genetik va funkional nuqtai nazardan bir ekanligini isbotladi. Sovet olimi A. A. Z a v 
a p z i n va uning o`quvchilari tomonidan yillar davomida biriktiruvchi to`qima va. qon 
hujayralari ustida olib borilgan izlanishlar bir qator yangi fikrlar tug`dirdi. Jumladan, u struktura 
bilan funksiya-ning birligini ta’kidlab, retikulo-endotelial sistemannng organizmdagi rolini 
chuqur va asosli qilib ko`rsatib berdi. 
Biriktiruvchi to`qima haqidagi fikrlarning rivojlanishiga sovet olimlari A. A. Bogomolts, 
G. K. Xrushchov, N. G. Xlopin, A. V. Rumyantsevlar katta hissa qo`shdilar. Keyingi yillarda 
yangi usullarning qo`llanishi natijasida biriktiruvchi to`qima haqidagi fikrlar ham ancha ilgarilab 
ketdi. 
Ko`p eksperimental izlanishlar shuni ko`rsatdiki, biriktiruvchi to`qima hujayralari qon 
hujayralarn kabi o`ziga xos o`zak hujayradan rivojlanar ekan. Asrimizning boshida A. A. 
Maksimov ilgari surgan, ya’ni barcha qon hujayralari va biriktiruvchi to`qima hujayralari 
limfotsitlarga o`xshash hujayralardan rivojlanadi, degan nazariya hozirgi kunda to`la tasdiqlandi. 
Takomil davrida yuqorida keltirilgan to`qimalarning hammasi homilaning boshlang`ich 
rivojlanish bosqichida hosil bo`ladigan mezenximadan taraqqiy etadi. Mezenxima birlamchi kam 
differentsiallashgan biriktiruvchi to`qimadir. U mezodermadan ko`chib, homila varaqlari orasida 
va o`q organlar atrofida joylashib, hujayralar hosil qiladi. Mezenximaning hosil bo`lishida 
qisman ektodermadan ko`chgan hujayralar ham ishtirok etadi. Mezenxima to`qimasini hosil 
qiluvchi mezenxima hujayralari yulduzsimon shaklga ega bo`lib, o`siqlar bilan birlashadi va 
to`rsimon tuzilmani hosil qiladi. Bu hujayralar amorf va fibrillyar hujayralararo modda ishlab 
chiqaradi. 
Hamma ichki muhit to`qimalari uchun xos umumiy xususiyat – bu ularda 
hujayralar va 
hujayralararo moddalarning 
mavjudligidir. Ichki muhit to`qimasining kon va limfa 
to`qimasidagi hujayralararo modda suyuq bo`lsa, tog`ay va ayniqsa suyak to`qimalarida uning 
zichlashganligini kuzatish mumkin. 
Bajaradigan vazifasi bo`yicha ham ichki muhit to`qimasining tarkibiy qismi bir-biridan 
farqlanadi. Qon, limfa, siyrak biriktiruvchi to`qima butun organizmni oziqa moddalar bilan 
ta’minlagani uchun ularni 
trofik to`qimalar 
deb ataladi. Shu to`qimalar organizmga tushgan 
mikroblar va yot oqsillar bilan kurashda asosiy o`rin tutadi. Qon va biriktiruvchi to`qima ma’-
lum hujayralari fagotsitoz qilish va antitelolar hosil qilish qobiliyatiga ega. Ichki muhit 
to`qimasining boshqa turlari esa ko`proq mexanik vazifani bajaradi. Ular suyak, tog`ay va zich 
biriktiruvchi to`qimalardir. Ichki muhit to`qimasi hujayralari epiteliy to`qimasidan farqli 
ravishda nopolyar hujayralardir. 
Shunday qilib, ichki muhit to`qimasi mezenximadan rivojlanib
, 
organizm ichida 
joylashadi va trofik, himoya va tayanch vazifalarni bajaradi. 
Ichki muhit to`qimasini quyidagicha klchssifikatsiya qilish mumkin: 
ICHKI MUHIT TO`QIMASI 
Qon va limfa Biriktiruvchi to`qima 
asl biriktiruvchi tog`ay suyak
to`qima to`qimasi to`qimasi