Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н


Qo`shni hujayralar yon yuzasidagi maxsus tuzilmalar



Download 13,82 Mb.
Pdf ko'rish
bet13/242
Sana15.06.2022
Hajmi13,82 Mb.
#672676
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   242
Bog'liq
2 5273987288483758634

Qo`shni hujayralar yon yuzasidagi maxsus tuzilmalar.
Har xil hujayralar yon 
qismlarida moddalarni diffuziya qilishga to`sqinlik beruvchi maxsus tuzilmalar joylashadi (8-
rasm). Bu tuzilmalar bir necha turga farqlanadi: 
1. 
Oddiy birikish. 
Hujayra plazmatik membranalari bir-biriga parallel yotib, ular orasi da 
taxminai 20 nm kenglikdagi hujayra oraliq moddasi joylashadi. Ana shu modda ikki plazmatik 
membrananing bog`lanishini ta’minlaydi. 
2. Zich birikish yoki membranalarning zich jipslashgan zonasi. 
Bu birlashish epiteliy 
to`qimasiga xos bo`lib, u hujayrani har tarafdan o`rab turadi. Bu birlashish sohasida umuman 


21 
hujayra oraliq moddasi bo`lmay, qo`shni membranalarning oqsil molekulalari o`zaro qo`shilib 
ketadi. Elektron mikrofotografiyalarda bu sohada besh qavatli membranani ko`ramiz (har bir 
plazmatik membrana elektron mikroskop ostida 3 qavat bo`lib ko`rinsa, bu sohada 2 plazmatik 
membrananing to`q qavatlari birlashib, 

qavatli bo`lib ko`rinadi). Bu birlashish ichak epiteliy 
hujayralari sohasida turli moddalarning ichak bo`shlig`idan ichki muhitga o`tishiga to`sqinlik 
qiladi. Natijada, zaharli moddalar ichak bo`shlig`idan ichki muhitga o`ta olmaydi. Moddalar 
faqat epiteliy hujayralariga so`rilish hisobiga ichki muhitga o`tishi mumkin. 
Oddiy birikish va zich birlashish hujayralarni hamma tarafdan o`rab turadi va natijada 
o`ziga xos belbog`ni hosil qiladi. 
7 – rasm. Jiyakli silindrsimon hujayralar apikal kismidagi mikrovorsinkalarning: 
A – kundalang (X60.000) va B – buylama (X70000) kesmasi.Elektron 
mikrofotogrammalar. 
1 - plazmatik membrana; 2-fibrillalar; 3- sitoplazma; 4 -terminal to’r; a- glikokaliks. 


22 
8- rasm. Hujayralarning birikish turlari. 
1-oddiy birikish; 2- interdigitatsiya; 3- desmosoma; 4- zich birikish; 5-tirqishli birikish. 
 
3. Epiteliy hujayralarida desmosomalar orqali birlashish 
ham farqlanadi. Elektron 
mikroskopda ko`rilganda desmosoma sohasida qo`shni hujayralar sitoplazmalarining bir-biriga 
tomon yo`nalgan bo`rtmalari ko`zga tashlanadi. Bu bo`rtmalar plazmolemma bilan qoplangan 
bo`lib, elektron zich hujayralararo joylashgan sementlovchi modda yordamida o`zaro birlashadi. 
Plazmolemmaning ichki tarafida elektron zich disk shaklidagi tuzilmalar joylashib, ularni 
birlashtiruvchi plastinka 
deyiladi. Sitoplazma ichidagi tonofibrillalar shu plastinkaga yopishadi. 
4. 
Tirqishli tutashish 
- bu tutashishda ikki qo`shni hujayralar plazmatik membranalari 
orasida 2-3 nm kenglikda oraliq (tirqish) qoladi. Bo`yovchi moddalar bir hujayra sitoplazmasiga 
kiritilganda shu soha orqali qo`shni hujayraga o`tadi. Demak, tirqishli tutashish sohasida nozik 
kanalchalar bo`ladi. Tadqiqotchilar fikricha, ikki qo`shni hujayra plazmatik membranalarining 
oqsillari silindr shaklida tuzilmalar (konneksonlar) hosil qilib, shu tuzilma ichida naysimon 
tuzilmalar (kanalchalar) joylashgan (9-rasm). Bu naysimon tuzilmalar orqali ionlar bir 
hujayradan ikkinchi hujayraga o`tadi. Shunday qilib, tirqishli tutashish hujayralararo ionlar va 
turli molekulalar almashinuvida muhim o`rin tutadi. Undan tashqari, bu tutashish orqali bir 
hujayradan ikkinchi hujayraga impuls tarqalishi mumkin (masalan, yurak mushak hujayralarida). 
5. 
Sinapslar va sinaptik birikish. 
Bu bog`lanish nerv hujayralari uchun xos. Sinaps ikki 
nerv hujayrasi orasida - neyronlararo sinaps yoki nerv va nerv bo`lmagan tuzilmalar (retseptor va 
effektorlar) orasida bo`lishi mumkin («Nerv to`qimasi»-ga q.). 
6. Hujayra yon yuzasidagn 
interdigitatsiyalar 
tez o`zgaruvchan tuzilma bo`lib, bunda bir 
hujayraning barmoqsimon sitoplazmatik o`siqchalari qo`shni hujayraning xuddi shunday 
o`siqchalari orasiga kirib birlashadi. 

Download 13,82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   242




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish