Ilm sahroda do’st, hayot yo’llarida tayanch, yolg’izlik

G
0 
: BN = MT 
qarshi 
G
1
 : BN ≠ MT 
Student taqsimoti  va  t haq bilan t – mezoniga suyanib: 
2
.
.
хак
кат
тас
МТ
БН
t



 
bu erda 
п
п
ка
тас
;
90
29
16
2
.
т
.



 – kuzatishlar soni. 
Bu  metod  faqat  tendentsiyada  burilish  bo’lganligi  bo’yicha  xabar  bergani  uchun, 
signalchi usul deb nom olgan.  
Faza  uzunligi  taqsimlanish  mezonida  ikki  qo’shini  burilish  nuqtalari  oralig’ida 
taqsimlanishni nazariy va haqiqiy qatorlari solishtiriladi. 
Ranglar  korrelyatsiyasida  statistik  gipoteza  (G
0
  =  0  qarshi  G
1
  ≠  0)  Kendel 
koeffitsienti yordamida tekshiriladi:  
1
)
1
(
4



n
n
P

 
Kendel  koeffitsient   
1
1




  oralig’ida  o’zgaradi. 
1



  bo’lganda  qator 
hadlari pasayadi; 
1



 –  ortadi;  
0


 –  o’zgarishning yo’nalishi yo’q.  
Valyuta kurslari xarakatini tasodifiyligi o’rganilgandan so’ng ularda mavjud asosiy 
tendentsiya  aniqlanadi.  Bu  ishning  mavsumiylik  indeksini  hisoblash,  sirg’anchiqli 
o’rtachani  aniqlash,  qatorlarni  analitik  tekislash,  avtokorrelyatsiyani  baholash  bilan 
bajariladi.  Bu  usullar  kitobning  oldingi  boblarida  keng  qo’llanilgani  munosabati  bilan 
ushbu bobda ularga to’xtalmaymiz. 
Valyuta  kurslarining  darajasi  va  dinamikasiga  ta’sir  qiluvchi  omillar 
aniqlangandan so’ng ularning har birini ta’siri va birgalikdagi ta’sirini statistik baholash 
zaruriyati  tug’iladi.  Bu  tahlil  quyidagi  ko’rinishda  bo’lishi  mumkin:  bog’lanishlarni 
modellashtirish  va  omil  belgi  bilan  natijaviy  belgi  o’rtasidagi  bog’liqlikning  qalinligini 
baholash  (korrelyatsion-regression  tahlil).  Tenglamani  tanlash,  uning  ko’rsatkichlarini 
qimmatligiga  va  approksimatsiya  xatolariga  bog’liqligini  o’quvchiga  eslatmoqchimiz 
(statistika  nazariyasi  nazarda  tutilmoqda).  Bu  approksimatsiyani  nisbiy  xatosi,  o’rtacha 
kvadratik  xato  (
колд

)  ko’pli  determinatsiya  (R
2
)  yoki  korrelyatsiya  koeffitsienti  (R). 
Qimmatlilikni tekshirish uchun  Fisher taqsimoti  bilan  G’  –  mezonni  qo’llashadi.  Bunda 
maxsus modellar tuziladi. Lekin modellarni tuzishda avtoregressiya mavjudligini hisobga 
olish kerak, ya’ni regressiya tenglamasiga t – omilni ham qo’shish kerak: 
t
x
t
f
f
y


 
bu  erda 
t
y
 
–  valyuta kursi bo’yicha tekislangan  ma’lumotlar; f
x
  –  valyuta  kursi  va  x  – 
omilni analitik bog’liqligi; f
t
 – valyuta kursi va vaqti analitik bog’liqligi. 
Valyuta kurslarini darajasi va dinamikasi bo’yicha haqiqiy erishilgandarajani tahlil 
qilingandan  so’ng  ularni  kelgusidagi  darajalarini  ham  aniqlash  mumkin.  Bu  ish 
statistikada  prognozlash  deb  yuritiladi  va  u  quyidagi  metodlar  yordamida  amalga 

---

 
234 
oshiriladi:  korrelyatsion-regression  metodda  ishlatiladigan  modellar;  forvard  kurslarini 
aniqlash  metodlar;  dinamik  prognozlash  (to’g’ri  va  moslashtirilgan  modellar);  ekspert 
baholash  metodlari;  stsenariylar  metodi;  ayrim  ko’rsatkichlar  bo’yicha  baholash  va 
boshqalar. 
Chet  el  manbalarida  valyuta  kurslarini  prognozlashda  ikki  yo’nalish  ajratib 
ko’rsatiladi: fundamental va texnik tahlil. 
Fundamental tahlil – makrodarajada o’zaro bog’lanishlarni murakkab tadqiqoti va 
u asosida modellar tuzishdir. 
Fundamental  tahlilni  asosiy  instrumentlari  xalqaro  paritet  munosabatlaridan  kelib 
chiqadi.  Bu  “spot”  va  “forvard”  valyuta  kurslari;  daromadlilikni  nisbiy  stavkalari; 
inflyatsiya stavkasi. 
To’lov  balansi  va  moliyaviy  risklar  ko’rsatkichlari  asosida  modellar  tuzish 
sharoitidagi  fundamental  tahlil  farqlanadi.  Bu  erda  iqtisodiy  tahlil  bilan  bir  qatorda 
ekspert  baholash,  aralash  baholash  va  texnik  tahlil  qilinadi.  Boshqacha  qilib  aytganda, 
fundamental  tahlil  quyidagi  turlarga  bo’linadi:  iqtisodiy;  ekspert;  iqtisodiy-ekspert; 
texnik tahlil. 
Fundamental metodda ham, texnik metodda ham bitta muammo echiladi – valyuta 
kursi  xarakatini  keyingi  yo’nalishini  aniqlashdir,  lekin  ular  muammoga  turli  tomondan 
yondashishadi.  Fundamental  tahlilda  valyuta  kursini  harakatga  keltiruvchi  sabablar 
o’rganilsa, texnik tahlilda – samara o’rganiladi. Tehnik tahlil instrumentlariga – grafiklar 
xarakteristikasi; chiziqli chartlar (Line Charts), gistogrammalar (Bar Charts); krestiklar – 
nollar; yapon shamlari; klassik figuralariga (shakllariga) – maqsadli trend, trend chizig’i 
va kanal chizig’i, asosiy buruluvchan figuralar, taklif figuralari va boshqalar kiradi.