Ilm-fan taraqqiyotida zamonaviy metodlarning qo‘llanilishi

 
Гул. 
Ўзбек тилида бу фитоним бир неча маъноларда қўлланади. 
Хусусан, 1) ёпиқ уруғли ўсимликларнинг урчиш учун хизмат қиладиган, 
гулбанд, косачабарглар, тожбарглар, чангчилардан иборат қисми; 2) атиргул 
ва умуман зийнат учун экиладиган ёки табиий, ўзи ўсадиган гулли 
ўсимликлар; чечаклар; 3) бирор нарсага табиатдаги гуллар шаклида чизиб, 

---

ILM-FAN TARAQQIYOTIDA ZAMONAVIY METODLARNING QO‘LLANILISHI 
27.9.2021 
www.academics.uz 
88 
тикиб, босиб ёки ўйиб туширилган безак, нақш; орнамент; 4) кўчма маънода 
бадиий адабиётда гўзал маъносида ҳам қўлланадаи; 5) 1-шахс эгалик 
қўшимчаси билан бирга қўлланиб, бадиий адабиётда кўчма маънода ёр, 
севикли аёл маъносини ифодалаш учун хизмат қилади; 6) 3-шахс эгалик 
қўшимчаси билан бирга қўлланиб, кўчма маънода энг яхшиси, сараси; файз 
киритувчиси, қизитувчиси; 7) қадимда марҳумнинг хотирасига бағишлаб 
баҳорда, гуллар очилганда, йили ўтказилмасидан аввал ўтказиладиган 
маросимни ҳам “марҳумнинг гули” деб аташган. Қолаверса, қизилча ва 
қизамиқ каби касалликларда баданга тошган тошма ҳам гул деб аталади [5. 
517.]. Баъзан оловнинг қип-қизил бўлиб ёниб турган чўғи ҳам гул дейилади. 
Қизил рангни ҳам гул (гулранг) дейиш расм бўлган. Гул ҳам авестизлардан 
бири бўлиб, у “Авесто”да 
varədhâ
шаклида қўлланган ва қизил гул маъносини 
англатган. Кейинчалик бу сўз бутун Шарқ тилларига ва бутун жаҳон тилларига 
турли фонетик вариантларда кириб борган. Хусусан, бу сўз араб тилига ҳам 
درو – 
вард 
шаклида ўзлашган ва у гул (қизил гул)
 
маъносини ифодалайди. 
Моний матнларида бу сўз 
w’r
шаклида учрайди ва қизил гул маъносини 
англатади. Қадимги арман тилида бу сўз 
vard,
vardgês
тарзида қўлланган. 
Кейинги даврларда паҳлавийда бу сўз
 gul, vardâ, vartâ
шаклида қўлланган ва 
қизил гул маъносини англатган.
 
Курдийда бу сўз 
gûl
шаклида қизил гул 
маъносида
, gul
шаклида тупроқ маъносини англатган ҳолда истеъфода 
этилади. Зозода бу сўз
vil’e 
тарзида
,
гийлакийда эса
gûl 
[6. 1833.] шаклида 
қўлланади ва гул, қизил гул маъноларини англатади. Бу сўз инглиз тилидаги 
flovers, 
рус тилидаги 
цветок 
сўзларини пайдо бўлишига асос бўлганлиги 
шубҳасиздир. Ўзбек тилида бу сўз 
гулбарг, гулкоса, гулбанд, гулқанд, гулбун, 
гулоб, гулқад, гулрух, гулчеҳра, гулрухсор, гулранг, гултожихўроз, гулбеор 
каби 
кўплаб сўзларда компонент сифатида яшаб келмоқда.
Най (найча). 
Қамиш. Шу сабабдан ундан ясалган чолғу асбобини ҳам 
най
деб аташ урф бўлган. Бу сўз “Авесто”да 
nada 
тарзида қўлланган ва 
қамиш, 

---