Ilm-fan taraqqiyotida zamonaviy metodlarning qo‘llanilishi

ILM-FAN TARAQQIYOTIDA ZAMONAVIY METODLARNING QO‘LLANILISHI 
27.9.2021 
www.academics.uz 
103 
Гусфанд 
икки қисмдан иборат бўлиб, аввалги қисм 
gau – мол, чорва; 
иккинчи 
қисм 
spanta – муқаддас 
деган маънони англатади.
Чўпон. 
Ҳозирги ўзбек тилида кенг қўлланадиган 
чўпон 
сўзи 
этимологияси ҳам айни биз таҳлил қилаётган 
гов 
билан боғланади. Чунки 
чўпон 
“Авесто”да 
gauрānа
тарзида қўлланган бўлиб, 
чорвани ҳимоя қилувчи
маъносини англатган. Бу сўз икки конпонентдан иборат бўлиб, аввалги қисм 
gau – чорва, мол; 
иккинчи қисм 
рānа
– қўриқлаш, ҳимоя қилиш, яшириш
маъносини англатади. Демак, 
пана
(кўздан яширин) сўзи генезиси ҳам 
“Авесто” билан боғланади дейишга тўла асос бор.
Қимиз.
“Авесто”да 
gao-maeza
сўзи қўлланган ва у чорва пешоби 
маъносини ифодалаган (демак, рус тилидаги 
моча 
сўзининг пайдо бўлишида 
авестовий 
maeza
асос вазифасини ўтаган). Айрим эътиқодларга кўра у диний 
покловчи ва шифобахш восита деб қаралган. Бу сўз “Авесто” яратилишига ва 
унинг луғат қатлами шаклланишига туркий қабилалар таъсири катта 
бўлганлигини яна бир бор исботлайди. Чунки 
gao-maeza
туркий тиллардаги 
qǝmǝz, qumǝs 
сўзининг “Авесто” тилига ўтган кўринишидир. Бу сўз осетин 
тилида 
qwymyz / qumuz 
[15. 326.] шаклида 
оғиз сути
маъносида қўлланади. 
Ўрта форс тилида бу сўз 
gômêz 
шаклини олган. Демак, ҳозирги ўзбек тилида 
қўлланувчи 
қимиз, увуз
(оғиз, овуз) каби сўзлари “Авесто” тили луғат 
қатламига айни туркий тиллардан кириб борган.
Гиёҳ. 
Авестовий 
gao, gau
билан боғланадиган яна бир сўз бу 
gaoyaoiti, 
gávyüti
дир Бу сўз “Авесто”да 
ўтлоқ
маъносини англатган. У икки қисмдан 
иборат бўлиб, аввалги қисм 
gau – чорва,
иккинчи қисм
iūti – ўт, емиш 
маъносини англатган. Иккинчи қисм 
iūti
туркий тиллардаги 
ўт 
сўзининг 
“Авесто” тилига ўтган шакли эканлиги шубҳасиз. Кейинчалик ўрта форс 
тилида бў сўз 
giyaw 
{gyV}, классик форс тилида 
giyāh,
тожик тилида 
giyoh, 
курдий ва курмонжийда 
gihā, gihā, gihyā, giyā, giyāh, 
суронийда 
giyā, 
парачийда 
gihāi, 
гуронийда 
giyāū
, самноний ва лосгардийда 
giā
, пуштуда 
gīāh

---