Ilm-fan taraqqiyotida zamonaviy metodlarning qo‘llanilishi

ILM-FAN TARAQQIYOTIDA ZAMONAVIY METODLARNING QO‘LLANILISHI 
27.9.2021 
www.academics.uz 
89 
най
маъноларини англатган. Қадимги форс тилида бу сўз
nada
шаклида, 
паҳлавийда 
nai 
ёки
 nad, 
қадимги ҳиндийда
 nadá, nadhá, 
арманийда
 net, 
афғон 
тилида
nâra,
санскритда
nadá, 
сўнгги давр паҳлавийда 
nadh, 
курдийда
nei, 
лурийда
nei 
[6. 2221.] шаклида қўлланади ва 
ниҳол, қамиш, най, найза
каби 
маъноларни ифодалаш учун хизмат қилади. Демак, ўзбек тилида кенг 
қўлланувчи 
найза
сўзининг пайдо бўлишига ҳам авестовий
nada
сўзи асос 
вазифасини ўтаган. 
Най
сўзини 
найшакар
фитонимида ҳам айни маънода 
қўлланганини кузатиш мумкин. 
Найшакар. 
Шакарқамиш. Ўзбек тили ва унинг баъзи шеваларида шу 
маънода қўлланади. Ушбу сўз икки қисмдан ташкил топган бўлиб, аввалги 
қисм 
най 
авестовий
nada 
бўлиб, 
қамиш, най, ниҳол
маъноларини англатади. 
Иккинчи қисм 
шакар
“Авесто”да 
shakаr 
тарзида, паҳлавийда
shakаr,
санскритда 
sarkarâ, 
астийда
saekaer, 
гийлакийда
shaker, 
теҳронийда
shekar, 
юнон тилида
 sakxaron, 
лотин тилида
 saccharum, 
француз тилида
 sucre, 
инглиз 
тилида
sugar, 
олмон тилида
Zuker 
[6. 1279.]
, 
рус тилида 
сахар
тарзида 
қўлланади. Найшакар илмий тилда 
Saccharum officinarum
деб аталади. Асосан 
Ўрта Осиё ва Жанубий Осиё ҳамда Шимолий ва Марказий Африка 
ҳудудларида ўсади ва баландлиги 5 метргача боради. Уни, асосан, шакар олиш 
учун етиштирадилар. 
Лола. 
Ўзбек тилида лоладошлар оиласига мансуб, йирик, чиройли 
гулли кўп йиллик ўсимлик; манзарали экма гул ва унинг қизил, сариқ ёки 
тарғил гули маъносини англатган ҳолда қўлланади. Қолаверса, кўчма маънода 
бадиий адабиётда 
қизил, қирмизи, лола рангли
[5. 507.] маъноларини ҳам 
ифодалаш учун хизмат қилади. Бу фитоним ҳам авестизмлардан бири бўлиб, у 
“Авесто”да 
alâlak
тарзида, паҳлавийда
 alâlak,
ўрта ва сўнгги форс тилида هللاا 
– 
алоле, 
هللا – 
лоле
тарзида қўлланган бўлиб, 
қизил гул, лола
маъноларини 
англатган. Кейинги даврда табарийда бу сўз
halâlah
тарзида, қадимги 
курдийда 
halbal
, сўнгги давр курдийда
 lalé
тарзида қўлланиб, 
қизил гул, лола

---