Ilm-fan taraqqiyotida zamonaviy metodlarning qo‘llanilishi

27.9.2021 
www.academics.uz 
86 
арабий, рус тили ва у орқали бошқа тиллардан ўзлашган бўлиши мумкин. 
Лекин ўзбек тилида истеъмолда бўлган фитонимлар фақат шу билан чекланиб 
қолмайди. Юнон, лотин, ҳиндий тилларидан ҳам номлар кириб келганлиги 
кузатилади. Албатта, бу жараёнда қайсидир тил транзит вазифасини ўтайди. 
Шулардан келиб чиқилса, фитонимлар тизими кўлами бирмунча англашилади. 
Улар минглаб номни ташкил қилади. Бу сўзларнинг этимологиясини ўрганиш, 
халқимиз ҳаётига кириб келиш сабабларини таҳлил қилиш ўзбек халқи тарихи, 
маданияти, урф-одатлари, табобати ва, албатта, лексикографияси ривожига 
катта ҳисса қўшиши шубҳасиз. Қуйида туркий тилларга эроний тиллардан 
ўзлашган фитонимларга оид илк ўзлашмаларнинг айримлари таҳлил қилинган. 
 
Барг. 
Ўсимлик барги ёки гулбарг маъноларида ҳозирги ўзбек тилида 
кенг қўлланади. Бу сўз авестизмлардан бири бўлиб, у “Авесто”да 
varəka 
тарзида қўлланган ва гулнинг барги маъносини англатган. Паҳлавийда бу сўз
 
valg,
сўнгги давр паҳлавийда
vark, 
гийлакийда
balg, 
фаризандий, ёроний ва 
натанзийда 
valg,
самнонийда
varg,
сангсарий ва лосгардийда
valg, 
шаҳмирзодийда
barg,
ишкашмийда
barg,
вахийда
palc,
сарикўлийда
pork,
шўғнийда
 pârg,
юдгада
 panuk
[6. 260.] тарзида қўлланиб, ўсимликнинг нозик 
ва юпқа гулбарги ҳамда барги маъносини ифодалаган. Ўзбек тилида кенг 
қўлланувчи 
вароқ (варақ)
сўзининг пайдо бўлишида ҳам айни 
барг
сўзининг 
авестовий шакли
varəka
асос бўлганлиги шубҳасиздир. Гул ва барг сўзлари 
ҳам дастлабки босқичда онома тарзида истеъмолда бўлганлигига ҳеч шубҳа 
йўқ. Шу сабабдан ушбу ўринда уларга фитоним сифатида қаралди ва генетик 
таҳлили амалга оширилди.
Олу. 
Раъногулдошлар оиласига мансуб данакли мева дарахти ва унинг 
меваси [5. 119.]. Бу фитоним ўзбек шеваларида кенг қўлланади. Ҳозирги ўзбек 
адабий тилида унинг ўрнида шу маънони ифодалаган ҳолда 
олхўри
фитоними 
истеъфода этилади. 
Олу 
фитоними ҳам авестизмлардан бириси бўлиб, 
“Авесто”да у 
alûk
тарзида қўлланган ва 
олча, олхўри
маъноларини англатган. 

---