Ilm-fan taraqqiyotida zamonaviy metodlarning qo‘llanilishi

ILM-FAN TARAQQIYOTIDA ZAMONAVIY METODLARNING QO‘LLANILISHI 
27.9.2021 
www.academics.uz 
24 
(milodiy 1861-62) yilllarda yozilgan “Kitobi bay’ya” asarida o‘zlari tug‘ilgan yerni 
“joyi mavludash qishlog‘i Qoracha az sho‘bai Xatirchigi bexatar”deb tilga olganlar. 
Bundan tashqari keksa kishilarning og‘zaki hikoyalariga asoslanib, ba’zi bir tarixiy 
voqealar, geografik va biologik tadqiqotlarga asoslanib shuni dadil aytish mumkinki, 
bu nom-“Xatarchi”- “Xatarli” so‘zining davrlar o‘tishi bilan talaffuz tarzining 
o‘zgarishi tufayli hozirgi holatga yetib kelgan ko‘rinishidir. Negaki, bu joy o‘rni , 
aniqrog‘i tuman markazining Mustaqillik va ayniqsa Samarqand ko‘chasi (oldingi 
Erkash Qurbonov ko‘chasi) ning janubiy tomonlari o‘rnida 80-100 yillar avval 
botqoqlik, qamishzor, to‘qayzor hamda chakalakzorlar bo‘lib, unda yovvoyi
hayvonlardan to‘ng‘iz, bo‘rsiq, bo‘ri, tulki, to‘qay mushugi, qoplon va hatto
Turkiston yo‘lbarsi ham uchrashi mumkin edi.
Ba’zi yillari bahor erta va issiq kelib, qor va muzlarning tez va ko‘plab erishi 
oqibatida Oqdaryo va Qoradaryoda suv toshqinlari bo‘lib,ikki daryo qo‘shilish joyi 
o‘zanini o‘zgartirib bu maskanga suv bosish xavf-xatari borligi tahlikasini solib 
turgan. 
Biz yuqorida tilga olganimiz marhum Mirzaazim Abdiqodirovning 
xotiralarida shunday satrlar bor:”1912 yilda men 17 yoshli paytimda 100 yoshga 
kirgan Ergash hoji bobo hikoya qilgandilar. 1870 yilda Zarafshon daryosida suv 
toshqini 22 kun davom etgan. Xatirchi markazidagi charmgarlik go‘zarigacha suv 
kelgan( hozirgi Samarqand ko‘chasi), mahalliy hokimlar shahar darvozalarini 
berkitishgan. Xatirchi – arpay yo‘lidagi Oqdaryo va Qoradaryodagi ikkita ko‘prikni 
ham suv olib ketgan, ammo shaharga suv kirmagan ekan. Bundan tashqari 1909, 
1913, 1916, 1936 va 1969 yillarda ham suv toshqinlari bo‘lgan va shahar yaqiniga 
kelib yo‘l va ko‘priklarni buzib ketgan”. Qadimda Xatirchi shahrida 5 ta darvoza 
bo‘lgan va ularning bittasi “Suv darvozasi” deb yuritilgan. Bu bejiz emas ekan, 
ayni daryo tomonga qaragan darvozaning nomi shunday bo‘lgan. Qolgan darvozalar 
Paraxin darvoza, Bozor darvoza, Arab darvoza hamda Sayilgoh darvozalar deb 
yuritilgan. 

---