Иктисодиёт ишлаб чикаришни ташкил этиш

Ялпи фойда=Соф тушум - Сотилган маҳсулот таннархи. 
2. 
Асосий фаолият бўйича фойда=Ялпи фойда – Давр харажатлари + Бошқа 
даромадлар - Бошқа зарарлар
. 
З.
Умумхўжалик фаолият бўйича фойда = Асосий фаолият бўйича фойда 
+Дивидентлар бўйича даромад ± чет эл валютаси бўйича даромад (зарар) ± 
кимматли когозлар инвестицияларни қайта баҳолаш бўйича даромад (зарар) - 
фоизлар бўйича харажатлар. 
4. Солиқ тўлашдан олдинги фойда = Умумхўжалик фаолияти бўйича фойда ± 
фавқулотда фойда ѐки зарар бўйича қолдиқ
. 
Соф фойда==Солиқ тўлашдан олинган фойда - (Фойда солиги + Бошқа 
солиқ ва тўловлар) 
Соф фойда корхона Низомига кўра, умумий йиғилиш қарори билан 
тақсимланади. Корхона ихтиѐрига қолдирилган фойданинг умумий йиғимидан 
мустақил равишда фойдаланади. 
Бу фойда эвазига қуйидаги фондлар ташкил этилиши мумкин: 

захира фонди; 

амортизация фонди; 

ишлаб чиқаришни ривожлантириш ва фан техника тараққиѐти фонди; 

дивидендларга ажратма фонди; 

бошқа фондлар. 
Корхона Низоми ва норматив ҳужжатларда фондлар тизимининг сони ва 
фойданинг мақсадлари акс эттирилади. 

---

136 
Бозор иқтисодиѐти шароитида захира фонди мажбурий ҳисобланади. Қолган 
фондларни ташкил этиш тартиби ва улардан фойдаланиш таъсис ҳужжатларида акс 
эттирилади. 
Захира фонди баланс фойдадан солиққа тортилгунга қадар қисмидан ташкил 
топади. Захира фондига унинг миқдори устав фондининг 25 фоизга етгунга қадар 
ажратиб борилади. Йиллик ажратма миқдори таъсис ҳужжатларида белгиланган тартиб 
бўйича ҳисобланади.
Асосий захира фондига ажратма, корхонанинг биринчи фаолият кўрсата 
бошлаган йилидан бошлаб амалга оширилади, чунки белгиланган фойда даражасига 
эришгунга қадар бир-икки йилга давлат бюджети тўловларидан озод этилади. 
Амалиѐтда захира фонди корхонанинг Низоми ва таъсис ҳужжатларида 
кўрсатилган мақсадларда фойдаланилади. 
Бундан ташқари таъсис ҳужжатларида сарфланган маблағларнинг ўрнини 
қоплаш кўрсатилган бўлиши шарт. 
Амортизация фонди маҳсулот таннархининг таркибига киритилган амортизация 
ажратмалари ҳисобига ташкил этилади. Корхоналарнинг Низом ва таъсис 
ҳужжатларида алоҳида шартлар кўрсатилмаган бўлса, ҳаракатдаги оддий корхона каби 
ажратмалар ажратиб борилади. 
Агар амортизация ажратмаси мустақил аниқланадиган бўлса, таъсис 
ҳужжатларига тегишли мулкка оид амортизация ажратилиши Низоми ва унинг 
аниқлаш усули қўшиб қўйилиши шарт. 
Амортизация ажратмаси қимматбаҳо қоғоз ихтиѐрида бўлади, зарурати бўлганда 
устав жамғармаларидан капитални кенгайтириш мақсадида фойдаланилади. 
Фан-техника тараққиѐти ва ишлаб чиқаришни ривожлантириш фонди баланс 
фойдадан солиққа тортилгунга қадар ташкил этилади. Ушбу фондларга ажратмалар 
нормаси корхона таъсис ҳужжатларида қайд этилиши лозим. Юқоридаги фондларга 
ажратилган маблағлар, асосан, қуйидаги мақсадларда фойдаланилади: 

ишлаб чиқаришни кенгайтиришга; 

модернизациялашга; 

маркетинг хизматини ташкил этишга; 

янги турдаги маҳсулотлар ишлаб чиқаришга қаратилган турли лойиҳаларни 
молиялаштиришга. 
Дивиденд - жамият томонидан акциялар бўйича тўланадиган барча дивидендлар 
акцияга эга бўлган акциядорлар ўртасида ҳар бир акциядорга тегишли акциялар сони ва 
турига муносиб равишда тақсимланади. 
Акциядорларнинг умумий йиғилиши қарорига қараб дивидендлар йилига 
камида бир марта тўланади. 
Дивидендлар пул шаклида акциялар қарз мажбуриятлари, облигациялар ва 
бошқа мажбуриятлар ѐки натура шаклидаги акциядорлар умумий йиғилишининг 
қарорига мувофиқ равишда кузатув кенгашининг тавсияси билан тўланади. 

---

137 
Дивидендлар амалдаги қонунлар асосида миллий валютада тўланади. Қўшма 
корхоналарда чет эллик инвесторларга дивидендлар чет эл валютаси кўринишида 
тўланади. Чет эл инвесторларига тўланадиган барча дивидендлар Ўзбекистон 
Республикасининг Марказий банкининг дивидендлар тўланадиган санага эълон 
қилинган расмий айирбошлаш курси бўйича ҳисобланади. 
Ишлаб чиқариш ва сотиш харажатларини камайтириш, жадаллаштириш асосида 
ишлаб чиқариш ҳажмини ошириш фойда ортишининг асосий омилларидан биридир. 
Корхона ялпи даромади ҳам корхона фаолиятининг молиявий натижасини 
ифодалайди. Бошқа сотишдан фойда (зарар) корхона ѐрдамчи, хизмат кўрсатувчи 
ишлаб чиқаришларидаги маҳсулот (ишлар)ни сотишдан ҳосил бўлади. 
Сотишдан ташқари операциялар даромадлари маҳсулот сотиш билан боғлиқ 
бўлмаган ҳар хил киримлар, чиқимлар ва йўқотувларни бирлаштиради. 
Бу кўрсаткич қуйидагиларни ўз ичига олади: 

Иқтисодий санкциялар ва зарарларни коплаш йиғиндиси; 

Ҳисобот йилида аниқланган ўтган йилги даромадлар (зарарлар); 

Табиий офатлар зарарлари; 

Дебитор карздорлиги ва бошқа карзлар йўқотувлари; 

Ижарага берилган мулк даромади; 

Акциялар, облигациялар, кимматли когозлар дивидентлари; 
Қонунга асосан фойда ва зарарлар ҳисобига тегишли бошқа даромадлар, 
харажатлар ва йўқотувлар.