Иктисодиёт ишлаб чикаришни ташкил этиш

 
 
 
 
 
 
 
 
13.3.Фойданинг шаклланиши ва тақсимланиши. 
Бозор иқтисодиѐти шароитида корхона иқтисодий ривожланишининг асосий 
манбаси бўлиб фойда ҳисобланади. Фойда кўрсаткичи корхона ишлаб чиқариш ва 
молиявий фаолиятини баҳолаш учун муҳим ҳисобланади. Фойда корхона ишининг 
самарадорлик кўрсаткичи ва унинг ҳаѐтий фаолияти манбааси ҳисобланади. Фойда
ўсиши корхона фаолиятини ўз-ўзини маблағ билан қоплаш учун база яратади. 
Шунингдек, меҳнат жамоасининг ижтимоий ва моддий эҳтиѐжини қондиришнинг 
асоси бўлади. 
Фойда даромаднинг бир қисми ҳисобланиб, барча мамлакатлар давлат 
бюджетининг даромадларини асосий қисмини ташкил этади, яьни давлат бюджетининг 
асосий манбаи фойдадан ажратмалар ва тўловлар ҳисобланади. Бундан ташқари, фойда 
миқдорининг ортиши ишлаб чиқариш самарадорлигини ҳам ифодалайди. 
Фойданинг миқдори бир қатор муаммоларни ҳал этилишини ҳам таьминлайди: 

корхонанинг молиявий аҳволига баҳо бериш; 

иқтисодий рағбатлантириш фондларини ташкил этиш имкониятлари; 

давлат бюджети даромадларини шаклланиши; 

юқори орган мажбуриятларининг бажарилишини таьминлаши. 
Ҳозирги кунда фойда тадбиркорлик фаолияти субъектларида ялпи ички 
маҳсулот қиймати билан уни ишлаб чиқариш ва сотиш харажатлари ўртасидаги фарқ 

---

135 
сифатида аниқланади. Агар ишлаб чиқариш ва сотиш харажатлари ялпи ички маҳсулот 
қийматидан устун бўлса, фойда ўрнига зарар кўрилади. 
Корхона фаолиятининг охирги молиявий натижаси бўлиб, баланс фойда 
ҳисобланади.
Баланс (умумий фойда) - маҳсулот сотишдан тушган тушумдан уни ишлаб 
чиқариш ва сотиш учун кетган харажатларни чегириб ташланган қисмига, ѐрдамчи 
фаолият эвазига олинган даромад, ортиқча воситаларни сотиш эвазига тушган 
тушумлар ва бошқа ноишлаб чиқариш фаолияти даромадларининг йиғиндисидан 
ташкил топади. 
Соф фойда кўпчилик ҳолларда корхона ихтиѐрига қолган фойда ѐки баланс 
фойдадан солиқларни айириш орқали аниқланади. Унинг иқтисодий мазмуни эса 
баланс (умумий) фойдадан бюджет тўловлари (биринчи навбатда тўловлар)ни чегириб 
ташлаш орқали аниқланади. 
Корхонада соф фойдадан корхона техник ривожланиши, резерв фонди ва 
дивидентлар учун фойдаланилади. 
Корхона молиявий натижалар шаклида фойдани аниқлаш турлари берилган: 
1.