Иктисодиёт ишлаб чикаришни ташкил этиш

 
Таянч иборалар
Меҳнатга ҳақ тўлаш, ходимларнинг функционал таркиби, меҳнат унумдорлиги, 
ишбай иш ҳақи, вақтбай иш ҳақи, асосий ишчилар, ѐрдамчи ишчилар, асосий 
ишчиларнинг сонини характерловчи коэффиценти, ходимларнинг барқарорлик 
коэффиценти, ходимларнинг ишдан кетиш коэффиценти, меҳнт ресурсларини 
чегаранланганлиги. 
 
Назорат саволлари: 
1.
Корхонада ходимларнинг сони ва таркиби қандай аниқланади? 
2.
Ишчи кучи ҳаракатини ифодаловчи қандай кўрсаткичларни биласиз? 
3.
Меҳнат унумдорлиги нима ва у корхонада қандай аниқланади? 
4.
Меҳнат унумдорлигини устириш омилларига нималар киради? 
5.
Меҳнат унумдорлиги даражасини аниқлаш қандай усулларини биласиз? 

---

129 
XIII БОБ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ХАРАЖАТЛАРИ ВА ФОЙДА. 
13.1. Корхона ишлаб чиқариш харажатлари таркиби. 
Корхонада ишлаб чиқариш харажатлари корхона фаолияти учун муҳим рол 
уйнайди, чунки маҳсулот ишлаб чиқариш ва сотиш харажатлари қанча кам бўлса 
корхона фойдаси ва рентабеллиги шунча ошади. Корхона сарф харажатлари ўз ичига 
қуйидагиларни олади: 
1) маҳсулот ишлаб чиқариш таннархи; 
2) давр харажатлари;
3) молиявий фаолият бўйича харажатлар; 
4) фавқулотда зарарларни олади. 
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил 5 февралда қабул 
қилган 64 қарори билан тасдиқланган ―Маҳсулот (хизматлар)нинг сотиш 
харажатларининг тузилиши ва молиявий натижаларнинг ташкил топиши қоидалари‖га 
асосан корхоналарнинг харажат моддалари қуйидагилардан ташкил топади: 
Ишлаб чиқариш харажатлари таркиби: 
А) маҳсулот таннархи: 
Ишлаб чиқаришнинг моддий харажатлари: 

маҳсулотга қушиладиган ҳом ашѐ ва материаллар – сотиб олинган материаллар 
(ишлаб чиқаришни меъѐрида ўтишини таъминлаш, эҳтиѐт қисмлар, маҳсулотларни 
ураш, жойлаш учун материаллар ва х.к); 

ишлаб чиқариш хусусиятига эга хизматлар ва ишлар; 

табиий ҳом ашѐ (сув, ѐғоч ва х.к); 

энергия ва ѐқилгининг ҳамма турлари; 

материалларнинг табиий камайиши. 
Ишлаб чиқариш ҳарактеридаги меҳнатга тўловлар: 

бажарилган ишлар учун тўловлар; 

қўшимча тўловлар; 

ишланмаган вақтлар учун тўловлар. 
Ижтимоий суғуртага ажратмалар: 

иш ҳақи фондига нисбатан ажратмалар; 

нодавлат нафака фондига, ихтиѐрий тиббий сугўртага ва бошқа ихтиѐрий тўловлар. 
Асосий фондлар ва номатериал активлар амортизацияси: 
- асосий фондларнинг эскиришига қараб бош бирламчи баҳодан ажратма. 
Ишлаб чиқариш ҳарактеридаги бошқа харажатлар: 

ишлаб чиқариш жараѐнига кўрсатилган хизматлар; 

ишлаб чиқариш ҳом ашѐ ва материаллар билан таъминлаш; 

асосий фондларни ишчи ҳолда сақлаш харажатлари; 

ут учиришни таъминлаш ва қоровуллар; 

ишлаб чиқариш асосий фондларининг ижара ҳақи.