Иктисодиёт ишлаб чикаришни ташкил этиш

 
Корхоналарнинг кооперациялашуви 
— бу маьлум бир маҳсулотларни 
ишлаб чиқаришда бир неча корхоналарнинг ҳамкорликда иштирок этиши. 
Кооперациялашув тармоқ-территориал тамойилда амалга оширилади. 
Кооперативлаштириш корхоналарнинг қайси тармоққа таалуқлилиги 
нуқтаи назардан тармоқ ва тармоқлараро ишлаб чиқариш кооперацияси 
шаклланган.
Саноатда 
ихтисослашишнинг 
шаклланган 
турларига 
мувофиқ 
кооперативлаштиришнинг ҳам 3 тури мавжуд:

буюмли (агрегатли) кооперативлашиш-машина ва асбоб-ускуналар ишлаб 
чиқарувчи бош корхонада турли (электрадвигателлар, насослар, генераторлар ва 
бошқа) буюмларни етказиб берувчи корхоналарнинг фаолиятларини ифодалайди.

технологик 
кооперативлашиш-бир 
корхона 
иккинчисига 
маълум 
яримфабрикатлар ѐки алоҳида жараѐнлар йирик қурилмалар, болғаловчи қисмларни, 
тўқимачилик корхоналари учун ип етказиб беришни бажаришини ифодалайди. 
Кооперативлашнинг бу турлари ишлаб чиқаришни ихтисослашнинг иқтисодий 
афзалликларидан фойдаланишга имкон беради. Кооперативлашиш даражаси турли 
кўрсаткичларда ифодаланади. 

технологик кооперативлаштириш бош корхонада ишлаб чиқарилгач ярим тайѐр 
маҳсулотлар билан таъминлаб туриш демакдир. Ишлаб чиқариш корхоналарини 
ихтисослаштириш ва кооперативлаштиришнинг самардорлигини аниқлашда қуйидаги 
кўрсаткичлардан фойдаланилади;

асосий фондлар бирлигига тўғри келувчи маҳсулот миқдори;

меҳнат унумдорлигининг ўсиши;

маҳсулотнинг таннархи;

маҳсулот бирлигига сарфланадиган капитал маблағларнинг камайиши;

айланма маблағларни ишлаб чиқаришдаги айланиш тезлиги;

маҳсулотни истеъмолчиларга етказиш бўйича харажатларнинг камайиши;

маҳсулот сифатининг яхшиланиши;

---

21 
Ихтисослаштириш 
ва 
кооперативлаштиришнинг 
самарадорлигини 
умумлаштирувчи кўрсаткич –саноат ишлаб чиқаришни ихтисослаштиришгача ҳамда 
кооперативлаштиришгача қилинган харажатлар миқдорини ихтисослаштирилгандан 
сўнг камайишидир.
Маҳсулот 
таннархининг 
камайишини 
ҳисоблашда 
ишлаб 
чиқаришни 
ихтисослаштириш ва кооперативлаштиришдан олдин ҳамда кейин материалларни, 
яримфабрикатларни ва тайѐр маҳсулотларни ташиш, айниқса, харажатларининг ўзгариш 
миқдорига эътибор берилади. 
Корхоналарни кооперациялашувини характерловчи кўрсаткичлар: 

Ишлаб чиқарилган маҳсулот таннархида бутловчи материаллар, ярим фабрикатлар 
улуши; 

Ушбу корхона қошида кооперациялашган корхоналар сони; 

Ташқарига тайѐрланаѐтган маҳсулотлар умумий ҳажмида ярим фабрикатлар 
улуши; 

Кооперациялашув даражаси