Икки эшик ораси: роман. Ўткир Ҳошимов

ҚИРҚ ОЛТИНЧИ БОБ 
 
ШОМУРОД АКА ҲИКОЯСИ
Айбсиз айбдор
Музаффар бугун ҳам келмади. Онаси адойи-та-
мом бўлди. Эрталаб Омонни бувисиникига ғирил-
латди. Йўқ, у ергаям бормабди. Бундан чиқди... 
Билмадим... Хуллас хунук иш бўлди. Кеча ўзим 
ҳам ёмон гап айтдим. «Йўқол-пўқол» деган гаплар-
га бало бормиди? Иккаласиям ёш. Бир-бирига 
кўнгил қўйган бўлса... Туш кўрибдими, Миновар... 
Шунақалигини?! Ўзим қўрқиб кетдим-да... Тағин 
ёшлик қилиб қиз бечорани... Ўртада шайтон бор... 
Олдинроқ шуни айтсам ўлармидим!
Хўп, нима қилишим керак эди? Олдимга ўтқи-
зиб қўйиб, Башорат деган хотин сени эмизган, 
Миновар деган қиз сенинг синглинг бўлади, ма-
бодо кўнгил қўйиб-нетиб юрма дейишим керак-
миди? Сени туққан онанг шунақа – бузуқ бўлган, 
ўзим эмизай десам, кўкрагим бўлмаса, нима қи-
лай, ўлиб қолмагин, деб мажбур бўлдим, шу ишни 
қилишга, десам дуруст бўлармиди?! Нима қила-
ман болани ўкситиб! Қолаверса, ўшанда Оқсоқол 
нима деди? «Болани ранжитмаларинг, сир сирли-
гича қолсин», демадими? Устига-устак почча фа-
лаж бўлиб қолганидан кейин Башоратлар текстил 
томонга кўчиб кетди. Унда Музаффар эсини та-
ниб-танимаган бола эди. Туш кўрибманми иккала 
ёш бирга ўқишини.

---

729
Бечора Башорат! Шунча яхшиликлари эвазига 
ақалли ойда, йилда бир хабар олиш ўрнига, ҳолинг 
нима кечди дейиш ўрнига... У-ку, ўзи билан ўзи ово-
ра эди. Биз-чи? Нимага бормадик? Нимага Музаф-
фарни етаклаб бориб: «Мана шу одам сенинг онанг 
бўлади. Миновар синглинг бўлади, демадик! Яхшиям 
Робия эслилик қипти! Вақтида қочиб қопти. «Қизин-
гизга совчи бўлиб келдим, ўғлим Миноварни яхши 
кўриб қопти», деса ҳоли нима кечарди?! Музаффар-
ни ўлимдан олиб қолган, шу-ку! Бир кун эмас, бир 
ҳафта эмас, етти ой! Етти ой кўкрак тутди... Ҳам-
масига Раъно айбдор! Йўқ, анави наҳс-касофат За-
кунчи айбдор! Ўзим-чи? Ўзимда гуноҳ йўқми? Хўш, 
нима қилишим керак эди? Сулайиб қолган болани 
улоқтириб қутулсам яхшимиди? Дунё нимага бу-
нақа тескари? Нима учун қилар ишни биров қила-
дию касофатига бош қалар қолади?!
...Ўша куни шилқиллаб қолган болани кўтариб 
қамишзордан ўтиб, қишлоқ кўчасига кириб қо-
либман. Нимага шунақа қилганимни билмайман. 
Эҳтимол биронта арава топиб, шаҳарга бормоқчи 
бўлгандирман? Бораман, бари бир бораман! За-
кунчини сўймасам одаммасман! Шунча фашист-
га найза санчган одамга яна битта фашистни ча-
вақлаш нима бўпти!
Чанқаб кетдим. Мен-ку майли, ўғлим сувсама-
дими? Ухлаб қолди шекилли. Шунақа узоқ ухлай-
дими?
– Музаффар?
Силкитиб кўрсам, кўзи очиқ. Кўзи очиғу йиғла-
майди. Боши шилқиллаб, у ёққа тушади, бу ёққа 
тушади.
Қўрқиб кетдим. Хонумоним куйишга куйди, ои-
лам барбод бўлди. Энди ўғлимдан ҳам айрилдим-
ми! Инграб юбордим.

---

730
– Музаффар, болам...
Болани бағримга босганча дуч келган томонга 
югурдим. Нима қилай? Қаёққа обораман! Боқол-
масам, эмизолмасам! Хаёлимга опам келди. Нима 
қилсаям хотин киши. Дока-покага ёғми, бодом-
ми ўраб оғзига солар! Йўлини қилар... Рутубатли 
салқин тушган кўчадан елиб борарканман, бир 
маҳал аллаким билагимдан тортди. Мункиб кет-
дим. Ўғлимни бағримга қаттиқ босганча қайрилиб 
қарасам, Оқсоқол билагимни чангаллаб турибди.
– Бу нима юриш? – деди гулдираб.
Нима дей?! Эркак киши бунақа пайтда нима 
дейиши мумкин?
Назаримда Оқсоқол ҳаммасини тушунди. Ши-
мининг чўнтагидан шишасини олиб нос отди.
– Бер бу ёққа! – деди каттакон қўлларини чўзиб.
Худди обқочиб кетадигандек, ўғлимни бағримга 
қаттиқроқ босдим.
– Бер! – Оқсоқол болани қўлимдан авайлаб олди. 
Соқоли асабий силкиниб, чақалоқнинг юзидан 
ўпди. – Ҳали шунақанги азамат йигит бўлсинки...
Тупроғи ўйнаб ётган кўчадан кетма-кет юриб 
кетдик. Қизиқ, Музаффар йиғлаш у ёқда турсин, 
ҳатто ғингшимас, назаримда ўлиб қолгандек эди. 
Оқсоқол эса болани авайлаб кўтариб борар, «оббо 
азамат-ей, оббо герой бола-ей!» деб эркалар эди. 
Анча юрдик. Бир маҳал қулоғимга бола йиғиси 
киргандек бўлди. Қарасам, унниқиб кетган пастак 
дарвоза олдига келиб қолибмиз. Кимнинг уйи эди 
бу? Ҳа, Поччаники-ку! Уям бултур мен билан кет-
ма-кет урушдан қайтган. Бундан чиқди... Оқсоқол 
атайлаб шу ерга келган. Башорат яқинда туққани-
ни билади.
– Ҳой, ким бор?! – Оқсоқол ичкари кирди. Бе-
ихтиёр мен ҳам эргашдим. Қарасам ҳовли ўртаси-

---

731
даги гулзор пуштасида Почча чўккалаб ўтирибди. 
Теша билан номозшомгулларнинг тагини юмша-
тяпти. Уй ичидан бола йиғиси эшитиляпти.
Почча Оқсоқолни кўриб илдам ўрнидан турди. 
Аввал Оқсоқол билан кейин мен билан кўришди.
– Хотинингни чақир! – деди Оқсоқол лўнда қилиб.
Почча эсанкираб қолди.
– Тинчликми?
– Чақир дейман! – Оқсоқол бир қўллаб болани 
қучоқлаган кўйи иккинчи қўлини пахса қилди. – 
Бўл тез!
Мен Башоратнинг бола эмизиб ўтирганига ишо-
нардим. Йўқ, молхонада экан. Терт қорилган тоғо-
рани кўтариб чиқиб келди. Узоқдан Оқсоқолга са-
лом берди.
Почча бир нимани тушунди шекилли, аланг-жа-
ланг бўлиб, гоҳ бизга, гоҳ хотинига термилди. Кўз-
ларида ялинч ифода бор эди.
– Башоратхон, – деди овози ингичкалашиб. – 
Шу... Оқсоқол келган эканлар.
– Омон-эсонмисиз, Оқсоқол! – деди Башорат 
шаддод ўктамлик билан. Кейин менга юзланди. – 
Раънохон яхшими?
– Раъно... йўқ! – Алам билан юзимни ўгирдим.
– Менга қара! – Оқсоқол катта-катта қадам бо-
сиб, Башорат томон юрди. – Тезроқ қўл-пўлингни 
ювгин-да, шу болани эмиз! Гапни кўпайтирма!
Башорат бир зум ҳайратланиб турди-да, тоғора-
ни улоқтириб, ариқда шоша-пиша қўлини ювди. 
Оқсоқолнинг қўлидан Музаффарни оларкан, ярқ 
этиб менга қаради.
– Илтимос... – Эсимни таниганимдан бери бир 
марта йиғлаган эдим. Фронтда. Ғалабани эшитган 
куни... Бу сафар...

---

732
– Йиғиштир оби-дийдани! – Оқсоқол елкамга 
шундай зарб билан шапатиладики, қалқиб кет-
дим. – Ким айтади сени фронтовик деб! – Кейин 
Поччага ўгирилди. – Кўрдингми, Почча, битта ўғ-
линг иккита бўлди!
– Бизники ўғилмас, ҳолва! – Почча гоҳ менга, 
гоҳ Оқсоқолга қараб, хижолатли илжайди. Башо-
рат Музаффарни бағрига босиб эркакча шахдам 
қадамлар билан уй томон кетди.
– Ундоқ бўлса яна яхши! – деди Оқсоқол гулди-
раб. – Ўғлим йўқ деб юрмайсан. Шу бола сенинг 
ҳам ўғлинг бўлади. Сени қизинг Шомуродниям 
қизи, уқдингми?
Башорат айвонга чиқиб бораркан, Музаффар-
ни ўпди.
– Вой, қорнингни қорачиғидан айланай! Вой, 
ўзим ўргилай полвон боладан.
Бола аёл ҳидини сездими, сут нафасини пайқа-
дими, ожиз инграб қўйди.
– Ўлларинг, иккаланг ҳам! – Башорат эшик ол-
дида тўхтаб афтимга нафрат билан чақчайди. – 
Боланинг ўлишига бир баҳя қопти-ку!
Почча «ана, бизнинг хотин шунақа – ўғил бола», 
дегандек Оқсоқолга қараб жилмайиб қўйди.
Зум ўтмай ичкаридан икки боланинг баравар 
йиғлаши эшитилди. Почча «ана» дегандек танта-
на билан бош силкиди. Лекин «нима бўлди, онаси 
қани?» деб сўрамади. Бир қарашда – меҳрибон-
лик, бир қарашда – ҳақорат. Бундан чиқди Раъно 
билан Закунчининг «дон олишиб» юришини ҳамма 
билади. Фақат мен... бефаҳм мол бехабарман!
Орадан анча ўтди. Ниҳоят иккала бола ҳам тин-
чиб қолди. Почча ҳамон қўлида теша тутганча анг-
райиб турар, Оқсоқол ҳовлини, молхонани томо-

---

733
ша қилган бўлиб, атрофга аланглар, мен серрайиб 
қолгандим. Қизиқ, ҳеч қайсимиз бир-биримизнинг 
кўзимизга қарамасдик. Уй эшиги ғийқиллаб очил-
ди. Башорат чиқиб келди.
– Миноварингиз тушмагур роса ғашлик қилди! 
– деди эрига қараб. – Биттасигаям тўяди-ку, ба-
хиллик қиляпти. Биттасини эмиб, иккинчисини 
чангаллайди, қизғанчиқ.
– Башоратхон! – Ердан кўз узолмай қолдим. Бу-
нақа пайтда нима дейиш кераклигини билмасдим. 
– Ақалли бир-икки ой... – дедим тутилиб. – Ке йин 
бир гап бўлар. Аммаси бор... Амаллаб... Майли, 
ҳақи қанча бўлса...
– Нима? – Кулиб турган Башорат бирдан жиддий 
тортиб, қовоғини солди. Назаримда юзимга нафрат 
билан қарагандек бўлди. – Уялмайсизми? – деди 
ижирғаниб. Аҳволимни тушунди шекилли, юпатди. 
– Хафа бўлманг, – деди бағридаги Музаффарга қа-
раб. – Турмуш ўлсин... Қўйинг... Раънохонни... хафа 
қилманг... Яхшими-ёмонми, она-ку.
Тишларим ғижирлаб кетди.
– Раҳмат... – Болага қўл чўздим. – Узр, – дедим 
кинояли илжайиб. – Бўлди... Сизни бошқа безовта 
қилмайман. – Аммо... болага ўшанинг ҳаром сути-
ни эмизмайман!
Болани кўтариб, энди эшик томон юрган эдим, 
Оқсоқол чақирди.
– Шошма ўв! Баққа ке!
Тўхтаб қолдим.
– Гап бундай! – деди Оқсоқол вазмин овозда. – 
Сен – Башорхон, эсли жувонсан. Потмамнинг ёш 
боласи йўқ, биласан, бўлмаса, бола ўзимиздан ҳам 
ортмасди. Тўғри, колхозда эмизиклик хотинлар 
озмас. «Туя» сартарошнинг хотини ўғил туққан. 

---

734
Хирмонтепалик Меливойниям Ҳасан-Ҳусани бор. 
Локин бу, – Оқсоқол қоши билан менга имо қилди. 
– Эшикма-эшик юрса...
– Вой, Оқсоқол, мен бир нима деяпманми? – Ба-
шорат хафа бўлиб унинг гапини кесди.
– Шошма, бердисини эшит! – деди Оқсоқол ово-
зини пасайтириб. – Думаники яқин. Болага амма-
си қарайди. Эмизиш – сендан. Уқдингми?
– Албатта-да! – Почча болани худди ўзи эмизади-
гандек мулойимлик билан қўлини кўксига қўйди.
– Гап шу! – деди Оқсоқол кескинлик билан. – Бу-
гундан бошлаб шу икки нораста ака-сингил бўлди. 
Локин зинҳор-базинҳор оғзингдан гуллаб юрма. 
Сен ҳам. – Оқсоқол Поччага тайинлади. – Бегуноҳ 
гўдакни маломатга қолдирсаларинг хапа бўламан!
...Билмадим. Қишлоқ жойда гап ётмайди. Эҳти-
мол Башорат Музаффарни кўкракдан ажрагунча 
эмизганини унча-мунча одам эшитса-эшитган-
дир. Аммо ҳеч ким ҳеч қачон бу сирни ошкор қил-
ганини эшитмадим.
...Шунча яхшилик қилган, жонингни асраб қол-
ган хотинга, ўз онангга азоб берасанми, нобакор 
бола?! Келиб-келиб ўз синглингга кўнгил қўясанми, 
аҳмоқ! Начора, сенда нима гуноҳ? Балки ҳаммасига 
мен айбдордирман?.. Кеча ётиғи билан тушунтир-
сам бўларди-ку! Майли, ҳалиям кечмас. Ҳаммасини 
тушунасан. Қайтага яхши бўлади. Миновар – синг-
линг эканини билсанг, бошини силайсан! Умрбод 
мададкор бўласан... Ҳали Робияга шуни гапирсам, 
«ўзингиз тушунтиринг, эркак одамсиз», деди. Тўғри! 
Ҳаммасини айтаман. Фақат мендан ранжима, ўғ-
лим! Ҳаммасини тушунтираман.
Ана, келди! Хайрият, тирик экан. Мен бўлсам, 
не хаёлларга бориб юрибман. Биламан, Робия ҳам, 

---

735
Омон ҳам ухламаган, пойлаб ўтиришибди. Уйда 
чироқ ўчган. Лекин иккаласиям уйғоқ. Ана, Му-
заффар айвонга чиқди. Мастми, нима бало? Нега 
гандираклайди? Тентак бола! Қўрқма! Одамзод-
нинг бошида бунақа гаплар бўлиб туради. Ўзим 
ҳам онангдан ажралсам ўлиб қоламан, дегандим. 
Балоям урмади. Сеники нима бўпти ҳали! Соат 
неча бўлди ўзи? Эҳ-ҳе, тўртдан ошибди-ку! Ҳали-
замон кун ёришади. Нима бало? Мунча типирчи-
лайди бу ҳаром ўлгур қўйлар. Увиллаётган ит ким-
ники? Сартарошнинг ити-ку! Овози мунча хунук...