Ikki daho ikki bebaho

IKKI DAHO – IKKI BEBAHO


Umurzakova Sevara Abdukarimovna
Alisher Navoiy nomidagi
ToshDO‘TAU
“Amaliy filologiya” fakulteti
3-bosqich talabasi
Tel: [phone]
E-mail: [e-mail]

“O`zbek xalqi ma’naviy dunyosining g`oyat kuchli va samarali ta’sir ko`rsatgan ulug` zotlardan yana biri – bu Alisher Navoiy bobomizdir. Biz uning mo`tabar nomi, ijodiy merosining boqiyligi, badiiy dahosi zamon va makon chegaralarini bilmasligi haqida doimo faxrlanib so`z yuritamiz. Agar bu ulug` zotni avliyo desak, u avliyolarning avliyosi, mutafakkir desak, mutafakkirlarning mutafakkiri, shoir desak, shoirlarning sultonidir”

I.A. Karimov
Navoiy adabiy dahosi faqat o`zbek millati yoki turkiy xalqlarnigina emas, ayni chog`da umuminsoniyatning madaniy taraqqiyotiga bezavol xizmat qilib kelmoqda. Biz uning sheriyatidan, dostonlari, nasriy va ilmiy asarlaridagi g`oyalaridan, yuksak insoniy fazilatlarni ulug`lagan qahramonlaridan ozuqlanamiz va o`z amaliy faoliyatimizda qo`llaymiz. Shu ma’noda Navoiy qarashlari biz uchun ibrat va bugun ham yashashda davom etayotgan ma’naviy mulkdir.
O`zbek xalqi ma’naviy dunyosining shakllanishiga g`oyat kuchli va samarali ta’sir ko`rsatgan, inson kamoloti uchun ilimning naqadar zarurligi uqtirilgan. Aql-zakovat va bilimga tayanib harakat qilish kerakligini,insondagi baxt-saodat keltiruvchi bosh fazilat iymondir deb ta’kidlagan, ko`p asarlarida axloqning barcha normalariga rioya qilishlik va hurmatni, mehr-oqibat barcha ezgu fazilatlarni ulug`lagan buyuk mutafakkirlarimiz Navoiy mumtoz adabiyotining bebaho betakror va beqiyos shoh xazinabondir. Ulug`zotlardan buyuk so`z ustasi Alisher Navoiy o`zbek adabiy tilini dunyoga tanitib qolmasdan, balki beqiyos so`z ustasi bo`lgani uchun ham jahon adabiyotining tengsiz namoyandasidir . Olamda turkiy yoki forsiy tilda so`zlovchi biron – bir inson yo`qki, u Navoiyni bilmasa, Navoiyni sevmasa, Navoiyga sadoqat va e’tiqod bilan qaramasa . Buyuk mutafakkir va alloma mir Aliser Navoiy butun dunyoni o’z qalami bilan egallab oldi. Navoiyning badiiy va ilmiy asarlari yuzlab olimlar tomonidan o`rganilgan, tadqiq etilgan. Allomaning asarlari nafaqat miqdor jihatidan, balki mazmun-mohiyati bo`yicha ham beqiyos ahamiyat kasb etadi. Navoiy lirikasida odam va olam, hayot va uning go’zalliklari, mehnatsevarlik, go’zallikka shaydo qalblarning o’z Vataniga, yoriga bo’lgan otashin muhabbati ulug’lanadi. Adibning lirik asarlarida odam va olam, hayot va uning go’zalliklari o’quvchilarga ravon va sodda qilib yetkazib beriladi. Yosh avlodni ma`nan yuksaklikka erishishida atrofdagilarga doimo yaxshilik qilish, ezgulik urug’ini keng olamga tarqatish bu esa o’z navbatida o’ziga va oila a`zolariga yaxshilik bo’lib qaytishi haqida asarlaridagi qahramonlar, she’riy eemisralarida o’z ifodasini topgan.
Biz uning nomi, ijodiy merosining boqiyligi, badiiy dahosi zamon va makon chegaralarini bilmasligi haqida doimo faxrlanib so`z yuritamiz. Sharq Renessansining ikkinchi davrida yaratilgan falsafiy, badiiy tafakkur rivojining yorqin namunasi Alisher Navoiy ijodida o‘z ifodasini topgan. Navoiy asarlarida orzu qilgan ya’ni kashf qilingan zamonaviy texnologiyalarni, kelajakni tassavur qila olgan. Masalan; Televizor – “Farhod va Shirin” dostonida to`rt yuzdan ortiq olim tomonidan yasalgan Jamshid jomi qaralganda insonga istagan odamini istagan vaqtda ko`rsata olgan.
Robotlar- Farhod Yunonistonga safar qilganida temir odamlarga qarshi jang qiladi.
Olovga qarshi maxsus yog`-Bugungi kunda filmlarda yonayotgan holda yugurayotgan aktyorlarni ko`ramiz. Farhod uchun yana bir mushkul vazifa Ahriman devni yengishi kerak edi. Dahshatli devni og`zidan sochuvchi o`tga qarshi donishmand Suhayl tog` giyohlaridan tayyorlangan yog`ni beradi. Farhod o`zining va otining tanasiga o`sha yog`dan suradi. Olov unga ta’sir qilmaydi.
Eskalator- “Saba’i sayyor” dostonida podshoh buyrug`i bilan Zayd yasagan uskunani birinchi zinasiga oyoq qo`ysa, zinaning o`zi uni taxtga olib chiqib qo`yadi. Buday inkor etib bo`lmas haqiqatlar bir qancha ayrimlarini misol keltirdim. Bobokolonimizning buyukligini jahon ahli ham tan olmoqda. 2009 yilda Merkuriydagi krater Alisher Navoiy sharafiga nomlangan.
Buyuk shoir, mutafakkir Alisher Navoiyning boy va bebaho merosi asrlar mobaynida ajdodlarimizni ezgulikka, mehr-muruvvatga, tinchlik va do`stlikka da`vat etib kelgan. Bobur Mirzo yozadi: "...turkiy til bila to she`r aytibdurlar, hech kim oncha ko`p va xo`b aytqon emas." Bu haqda shoirning o`zi "Lisonut-tayr"da:

Nazmu nasrim kotibi taxminshunos

Yozsa, yuz ming bayt etar erdi qiyos,-

deb yozgan edi. Jahon adabiyotining tengsiz namoyandasi, shoirlarning sultoni –Alisher Navoiy.

Yosh avlod tarbiyasida Navoiyning o`lmas merosi muhim o`rin tutadi. Hozir ba`zi yoshlar orasida jinoyatchilik, ichkilikbozlik, giyohvandlik singari illatlarning
kuzatilayotgani ma`lum darajada Navoiydan uzoqlashganimizning achchiq mevasidir.
Bunday muammolarga barham berish uchun Navoiy hikmatlarini yosh avlod ongiga bolalikdan singdirib borish kerak. Navoiyni tushunish, tushuntirish uchun uni sevish, sevdirish lozim. Menimcha, yosh avlod qalbida Vatanga, millatga muhabbatni shakllantirishda ham Navoiy asarlarining o`rni katta.
Navoiyning nafaqat ijodi, balki sermazmun hayoti ham yosh avlod uchun namunadir. Uning bunyodkorligi, xalqsevarligi, haqiqatparvarligi barchamizga o`rnak bo`lishi lozim. Navoiy ijodi esa barchamizni ogohlikka, ezgulikka, kamtarlikka undaydi. Mana bu purhikmat satrlarga e`tibor bering:

Bahrdin qatrag`a ta`zim ila tahsin ko`rdim,

Mehrdin zarrag`a e`zoz ila ehson topdim.

Ya’ni, dengizdagi tomchiga ta`zim ila tahsin qilganini ko`rdim, quyoshning

zarraga e`zoz va ehson ko`rsatganiga guvoh bo`ldim, deganlar. Shu baytning o`ziyoq hazratning insoniyatni kamtarinlikka, adolat va insofga da`vat etganini ko`rsatadi. Biz haqli ravishda Navoiyni milliy ong va shuurimizning ulug` charog`boni va ilhomchisi deya olamiz. Navoiy qoldirgan ilmiy-adabiy meros hayratlanarli darajada ulkandir.
Shoirning epik asari "Xamsa", to’rt lirik devonni o`z ichiga oluvchi "Xazoyin-ul
maoniy" asari, falsafiy dostoni "Lison-ut tayr". tarixiga oid "Tarixi anbiyo va
hukamo", "Tarixi muluki Ajam", adabiyotshunoslikka oid "Mezon -ul avzon",
"Majolis-un nafois", tilshunoslikka oid "Muhokamat-ul lug`atayn", axloqiy-falsaviy asari "Maxbub-ul qulub, tasavvuf tarixiga oid "Nasoim-ul muhabbat", ruboiylar majmuasi "Nazmul javohir", diniy mavzudagi "Arbain", "Sirojul muslimin", xotiralari "Xamsatul mutah-xayirin", "Holoti Said Hasan Ardasher", "Holoti Paxlavon Muxammad", maktublar to`plami "Munshaot", vaqf ishlari xaqida "Vaqfiya" va boshqa bir qator asarlari xalqimizning ma`naviy-madaniy mulki bo`lib qolmoqda. Asarlaridagi Farxod va Shirin, Layli va Majnun kabi ko’plab qahramonlari yoshlarimizning sevimli qahramonlariga aylangan. Bu qahramonlar orqali o’quvchilar ulardagi mehnatsevarlik, o`z muhabbatiga vafo, xalqni ulug`lash va ular bilan doimo birga bulish, atrofdagilardan o`z yordamini ayamaslik, vatanparvarlik, tilni va millatni qadrlash kabi ezgu fazilatlarni ko`radilar va ulardan o`rganadilar. Xulosa qilib aytsak, Navoiyning umrboqiy merosi el va elatlarni ezgulik, poklik, haqiqat atrofida jipslashtirishga qodir bo`lgan bebaho boyligimizdir. Alisher Navoiy ijodi, uning ijtimoiy-siyosiy ilmiy – falsafiy qarashlari asrlar o`tgani sari o`z ahamiyatini yo`qotmay, hamon insonlarni hayajonga solib, tafakkurini yuksaltirib, ulug’vor ishlarga ruhlantirib kelmoqda.


Foydanilgan adabiyotlar ro‘yxati

1. 
   Islom Karimov Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. Toshkent “Ma’naviyat”2008
   
2. 
   N. Komilov – Tafakkur karvonlari Toshkent “Ma’naviyat”1999
   
3. 
   O`zbek adabiyoti tarixi II Toshkent “Fan”1999
   
4. 
   X. Boltayev Alisher Navoiy davlat arbobi Toshkent 1993