|
h
a
d
avom
iyl
igi
(yil
)
Ahol
i
jon
b
os
h
iga
yalp
i
m
il
li
y
d
ar
om
ad
(AQS
h
d
o
ll
.)
1 Norvegiya
0,953
82,3
17,9
12,6
68 012
2 Shveysariya
0,944
83,5
16,2
13,4
57 625
3 Avstraliya
0,939
83,1
22,9
12,9
43 560
4 Irlandiya
0,938
81,6
19,6
12,5
53 754
5 Germaniya
0,936
81,2
17,0
14,1
46 136
9 Singapur
0,932
83,2
16,2
11,5
82 503
13 AQSh
0,924
79,5
16,5
13,4
54 941
14 Buyuk Britaniya
0,922
81,7
17,4
12,9
39 116
19 Yaponiya
0,909
83,9
15,2
12,8
38 986
22 Koreya
0,903
82,4
16,5
12,1
35 945
107
http://hdr.undp.org/en/2018-update
165
Respublikasi
24 Fransiya
0,901
82,7
16,4
11,5
39 254
28 Italiya
0,880
83,2
16,3
10,2
35 299
37 Qatar
0,856
78,3
13,4
9,8
116 818
49 Rossiya
0,816
71,2
15,5
12,0
24 233
58 Qozog‗iston
0,800
70,0
15,1
11,8
22 626
60 Eron
0,798
76,2
14,9
9,8
19 130
64 Turkiya
0,791
76,0
15,2
8,0
24 804
86 Xitoy
0,752
76,4
13,8
7,8
15 270
105 O‗zbekiston
0,710
71,4
12,0
11,5
6 470
115 Misr
0,696
71,7
13,1
7,2
10 355
122 Qirg‗iziston
0,672
71,1
13,4
10,9
3 255
127 Tojikiston
0,650
71,2
11,2
10,4
3 317
130 Hindiston
0,640
68,8
12,3
6,4
6 353
150 Pokiston
0,562
66,6
8,6
5,2
5 311
168 Afg‗oniston
0,498
64,0
10,4
3,8
1 824
189 Niger Respublikasi
0,354
60,4
5,4
2,0
906
Inson taraqqiyoti indeksi(ITI) koeffitsiyet qiymatda hisoblanib,
BMT har yili ushbu ko‗rsatkich bo‗yicha Inson taraqqiyoti hisobotini
tayyorlaydi. Hisobotda mamlakatlar inson taraqqiyoti indeksi bo‗yicha
quyidagi guruhlarga bo‗linadi:
ITI o‗ta yuqori bo‗lgan mamlakatlar;
ITI yuqori bo‗lgan mamlakatlar;
ITI o‗rtacha bo‗lgan mamlakatlar;
ITI past bo‗lgan mamlaktlar.
2018 yil hisobotlariga ko‗ra, ushbu guruh chegaralari quyidagicha
taqsimlangan.
6.1.3-jadval
ITI bo„yicha mamlakatlarning guruhlanish chegaralari. (2017 y.)
108
№ Mamlakatlar guruhi nomi
ITI bo„yicha chegara
1
ITI o‗ta yuqori bo‗lgan mamlakatlar
0,800
-
1,00
2
ITI yuqori bo‗lgan mamlakatlar
0,700
-
0,799
3
ITI o‗tacha bo‗lgan mamlakatlar
0,556
-
0,699
4
ITI past bo‗lgan mamlaktlar
0
-
0,555
108
http://hdr.undp.org/sites/default/files/2018_human_development_statistical_update.pdf
166
Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (IHTT) 1962 yildan
boshlab turli mamlakatlar uchun o‗z fuqarolari farovonligini yaxshilash,
aholi turmush farovonligini aniqlash va baholash borasida samarali
ijtimoiy siyosat ishlab chiqishda ko‗maklashib kelmoqda. Ko‗p yillik
tajribaga asoslangan holda IHTT tomonidan aholi farovonligini hayot
sifati va turmush sharoitlari jihatdan aks ettiruvi 11 ta omil
ko‗rsatkichlardan tashkil topgan baholash tizim ishlab chiqildi.
109
JORIY FAROVONLIK KO„RSATKICHLARI
Hayot sifati
Turmush sharoiti
Salomatlik
Daromad
Ish va dam olish
vaqtlari
Ta‘lim
Ish o‗rinlari
Jamiyat
Fuqarolik huquqlari
Uy-joy sharoiti
Atrof-muhit
va
ekologiya
Xavfsizlik
Sub‘ektiv farovonlik
KELAJAKDA FAROVONLIKNI TA‟MINLOVCHI
RESURSLAR
Uzoq muddatli barqaror farovonlikka quyidagilarni
ta’minlash orqali erishiladi:
Tabiiy kapital
Inson kapitali
Iqtisodiy kapital
Ijtimoiy kapital
6.1.3-rasm. IHTT tomonidan ishlab chiqilgan farovonlik va taraqqiyotni
o„lchashning “Farovonlik indeksi” ko„rsatkichlari tizimi
110
Yuqorida sanab o‗tilgan 11 ko‗rsatkichlar qator kichik
indikatorlardan iborat bo‗lib, IHTT metodologiyasi bo‗yicha har bir
indikator
ko‗rsatkichlari normallashtiriladi va umumlashtiruvchi
ko‗rsatkich ularning o‗rtacha arifmetik darajasini topish orqali
aniqlanadi. 6.1.3-jadvalda ushbu indikatorlar to‗g‗risida ma‘lumot
keltirilgan.
109
http://www.oecdbetterlifeindex.org/ru/about/ru_whats-your-better-life-index/
110
https://www.oecd.org/sdd/OECD-Better-Life-Initiative.pdf
167
6.1.4-javdal
Aholi farovonligini tavsiflovchi IHTT tomonidan ishlab
chiqilgan “Farovonlik indeksi” ko„rsatkichining tarkibiy tuzilishi
111
Farovonlik
ko„rsatkichi
Indikator
Tavsifi va o„lchov birligi
Daromad
Uy
xo‗jaliklari
daromadlari
2010 yil baholarida, xarid qobiliyati pariteti
bo‗yicha jon boshiga AQSh doll.
Jamg‗armalar
Joriy baholarda, jon boshiga AQSh doll.
Ish o‗rinlari
Bandlik darajasi
Iqtisodiy faol aholiga nisbatan foizda
Ish haqi
Asosiy ish joylaridan olinadigan o‗rtacha
yillik daromad, xarid qobiliyati pariteti
bo‗yicha AQSh doll.
Mehnat sug‗urtasi
Ishsizlar sonining yillik o‗zgarish sur‘ati,
foizda (ishlovchilarning ishsizlar qatoriga
qo‗shilish ehtimolligi)
Uzoq
muddatli
davrda
ishsizlik
ko‗rsatkichi
Bir yil yoki uzoq muddatli davrda ishsiz
bo‗lganlarning ishchi kuchi tarkibidagi ulushi,
foizda
Ish va dam
olish vaqtlari
Ish
vaqti
davomiyligi
Hafta davomida 50 soat va unda ortiq
ishlovchilarning yalpi ishchi kuchidagi ulushi,
foizda
Bo‗sh vaqt
To‗liq shtatda band bo‗lganlarning kun
davomidagi bo‗sh vaqti (dam olish, oila va
o‗zi uchun) davomiyligi, soat
Uy-joy
sharoiti
Jon
boshiga
to‗g‗ri
keluvchi
xonalar soni
Jon boshiga to‗g‗ri keluvchi xonalarning
o‗rtacha soni (oshxona, xojatxona, yuvinish
xonasi, garaj va yer to‗lalardan tashqari), dona
Uy-joy xarajatlari
Uy-joy va kommunal xarajatlarining yalpi
tasarrufdagi daromaddagi ulushi, foizda
Sanitariya holati
Kanalizatsiyasiz
xojatxona
tizimiga
ega
bo‗lgan kishilarning ulushi, foizda
Atrof-muhit
va ekologiya
Ichimlik
suvi
sifati
Ichimlik suvi sifatidan qoniqish hosil qilgan
kishilarning ulushi, foiz
Havo musaffoligi
Bir metr kub havo tarkibidagi zaharlovchi
moddalar, gramm
Salomatlik
Kutilayotgan umr
davomiyligi
Aholi umr davomiyligining o‗rtacha qiymati,
ya‘ni tug‗ilgan chaqaloqning kutilayotgan
umr davomiyligi
Sub‘ektiv
salomatlik
O‗zlarining sog‗ligi yaxshi ekanligini yoki
sog‗lomligini tan oluvchilar ulushi, foiz
Ta‘lim
Savodxonlik
darajasi
25-64 yosh guruhlari o‗rtasida kamida o‗rta-
umumiy ta‘limga ega kishilarning ulushi, foiz.
111
http://www.oecdbetterlifeindex.org./ru/about/ru_whats-your-better-life-index/
168
Kognitiv qobiliyat
darajasi
IHTTning
xalqaro
o‗quvchilar
dasturi
bo‗yicha ularning o‗qish, matematika va ilm-
fan bo‗yicha olgan o‗rtacha bahosi, 15
yoshlilarning kognitiv qobiliyatlari o‗lchovi
(PISA)
Kompetentlik
darajasi
IHTTning
xalqaro
mutaxassislar
dasturi
bo‗yicha ularning savodxonlik va hisob-kitob
bo‗yicha
olgan
o‗rtacha
kompetentlik
darajasi, 16-65 yosh guruhidagi aholining
kompitentlik darajasi (PIAAC)
Jamiyat
Jamiyat ko‗magi
Og‗ir sharoitlarda qarindoshlar va do‗stlari
yordam berishiga ishonuvchi kishilar ulushi,
foizda
Fuqarolik
huquqlari
Saylovlarda ovoz
beruvchilar soni
Saylovlarda berilgan ovozlarning ovoz berish
huquqiga ega bo‗lganlarga foiz nisbati
Xavfsizlik
Qotilliklar soni
Har 10 000 kishiga to‗g‗ri keluvchi qotilliklar
soni
Jinoyatlardan jabr
ko‗rganlar soni
Bir yil davomida jinoyatchilikdan jabr ko‗rib
ariza bergan aholi ulushi, foizda
Sub‘ektiv
farovonlik
Kantril
narvoni
bo‗yicha
farovonlik
―Kantril narvoni‖ shkalasi bo‗yicha 0-10
ballgacha
aholining
o‗z
farovonligini
baholashi, ball
Normallashtirish quyidagi formula bo‗yicha amalga oshiriladi:
112
Bu yerda
-normallashtirilishi lozim bo‗lgan ko‗rsatkich,
-
ushbu ko‗rsatkich bo‗yicha guruhdagi maksimal qiymat,
- ushbu
ko‗rsatkich bo‗yicha guruhdagi minimal qiymat va - normallashtirilgan
qiymat (koeffitsiyent).
―Farovonlik indeksi‖ni tashkil etuvchi tarkibiy indikatorlar IHTTga
a‘zo mamlakatlar rasmiy statistik hisobotlari, BMTning statistika bo‗limi
hisobotlari, davlat statistika agentliklari ma‘lumotlari asosida
shakllantiriladi. Ushbu indeksga kiruvchi ayrim ko‗rsatkichlar butun
jahon Gellapa so‗rovlari (Gallup World Poll) natijalari asosida
hisoblanadi, ushbu so‗rovlar Gellap Instituti tomonidan o‗tkazilib,
dunyoning 140 dan ortiq mamlakatlarini qamrab oladi.
113
Shu bois
―Farovonlik indeksi‖ning ―Inson taraqqiyoti indeksi‖dan farqli jihati,
ushbu ko‗rsatkichga kiruvchi ayrim indekslar bevosita respondentlarning
112
http://www.oecdbetterlifeindex.org/ru/about/ru_whats-your-better-life-index/#question16
113
https://www.gallup.com/home.aspx
169
javoblari asosida olinadi, ikkinchisida esa ko‗rsatkichlar ijtimoiy-
iqtisodiy ko‗rsatkichlar asosida hisoblanadi. Tahlillar ko‗rsatishicha,
―Farovonlik indeksi‖ ―Inson taraqqiyoti indeksi‖ga nisbatan sub‘ektiv
ko‗rsatkichdir.
6.1.4.-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: |
