Ijtimoiy siyosat

5.6.3-rasm. Jamiyatda ijtimoiy tabaqalanishni vujudga keltiruvchi 
omillar
82
 
Xalqaro ekspertlar tomonidan amalga oshirilgan tadqiqotlar 
natijalariga tayangan holda, aholining ijtimoiy jihatdan tabaqalanishini 
vujudga kelish sabablarini ikki guruhga ajratish mumkin:
83

insonlarning individual-shaxsiy xususiyatlari – bu turdagi 
tabaqalanish odatda bozor iqtisodiyoti sharoitida insonlarning ma‘lum 
darajada daromadga ega bo‗lishlari yoki ehtiyojlarini qondirishlari 
82
Berg J. 2015a. ―Labour market institutions: The building blocks of just societies‖, in J. Berg (ed.): Labour markets, 
institutions and inequality: Building just societies in the 21st century (Geneva, ILO; Cheltenham, Edward, Elgar), pp. 
1–38.маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилган 
83
Berg J. 2015b. ―Income support for the unemployed and the poor‖, in J. Berg (ed.): Labour markets, institutions 
and inequality. Building just societies in the 21st century(Geneva, ILO; Cheltenham, Edward Elgar), pp. 265–266.; 
Бахтиѐров Б. Б. Социально-демографические риски устойчивого развития.
 
Economy. Management. State and 
Law #12. (30.12.2018) - Warszawa, 2018. С. 107-109. 
Mulkchilik shakllari va uni jamg‗arish xususiyatlari 
Aholi daromadi va iste‘moli darajasi 
Hokimiyat va undan foydalana olish imkoniyati 
Jamiyatning boshqa a‘zolariga nisbatan obro‗li bo‗lish 

---

139 
o‗zlarining sa‘y-harakatlariga bog‗liqligini nazarda tutadi. Jumladan, 
yuqori darajadagi malaka va kasbiy ko‗nikmaga ega bo‗lish, insonlarning 
daromadlarini mutanosib ravishda ortishiga olib keladi; 

milliy boylikni qayta taqsimlash xususiyatlari – bu odatda ijtimoiy 
ta‘minot xizmatlarini ko‗rsatish orqali bozor iqtisodiyoti sharoitida kam 
ta‘minlangan, ijtimoiy jihatdan muhtoj aholi qatlamlarida boqimandalik 
kayfiyatinining shakllanish ehtimoli yuqori bo‗lishiga olib kelishi bilan 
bog‗liq bo‗lib, aholini ijtimoiy himoya qilishning passiv dasturlarining 
samarasizligini nazarda tutadi. 
Aholining ijtimoiy jihatdan tabaqalanishi har bir mamlakat uchun 
xos xususiyat hisoblanib, uning ijobiy va salbiy oqibatlari mavjud. 
Ijtimoiy jihatdan tabaqalanishning ijobiy xususiyati mamlakatda o‗rta 
qatlamni rag‗batlantirishga qaratilgan aholini ijtimoiy himoya qilish 
dasturlarini amalga oshirilishi, jumladan aktiv ijtimoiy himoya 
dasturlariga ustuvorlik berilishi natijasida jamiyatning ayrim ijtimoiy 
guruhlari o‗rtasida raqobatning ortishiga erishiladi va mamlakat 
iqtisodiyotida ishlab chiqarish va xizmat ko‗rsatish samaradorligi 
ko‗rsatkichi ortib boradi. Aholi daromadlari oshgan sari jamiyatning 
ijtimoiy qiyofasi takomillashib boradi. Shu bilan bir qatorda, hukumat 
tomonidan aholining ijtimoiy jihatdan tabaqalanishining oldini olish va 
uning darajasini kamaytirishga qaratilgan maqsadli ijtimoiy dasturlarning 
muntazam ravishda amalga oshirilmasligi quyidagi salbiy oqibatlarga 
olib kelishi mumkin:
84

ijtimoiy jihatdan muhtoj aholi soni va noroziliklarining ortishi; 

ijtimoiy muammolarning ko‗payishi va ijtimoiy tanglik holatini 
kuchayishi; 

davlatning aholini ijtimoiy himoya qilish, jumladan sog‗liqni 
saqlash va ta‘lim tizimini qo‗llab-quvvatlashni moliyalashtirish 
xarajatlarining ortishi; 

aholining turli ijtimoiy guruhlari, iqtisodiyotning turli tarmoqlari, 
qishloq va shahar aholisi o‗rtasidagi ijtimoiy qarama-qarshilikning 
ortishi; 

mehnat bozorida tanglik holatining vujudga kelishi, tashqi 
migratsiyaning kuchayishi va ishsizlik darajasining ortishi; 
84
Berg J. 2015b. ―Income support for the unemployed and the poor‖, in J. Berg (ed.): Labour markets, institutions 
and inequality. Building just societies in the 21st century(Geneva, ILO; Cheltenham, Edward Elgar), pp. 265–266.; 
Бахтиѐров Б. Б. Социально-демографические риски устойчивого развития.
 
Economy. Management. State and 
Law #12. (30.12.2018) - Warszawa, 2018. С. 107-109. 

---

140 

iste‘mol bozoridagi mutanosiblik va ijtimoiy infratuzilmaning 
buzilishi. 
Yuqoridagilarni inobatga olgan holatda har bir mamlakatda 
aholining ijtimoiy jihatdan tabaqalanishining oldini olish, o‗rta qatlamni 
rag‗batlantirish va jamiyatning ijtimoiy qiyofasini takomillashtirish 
maqsadida aholini ijtimoiy himoya qilishning iqtisodiy mexanizmi (soliq 
siyosati, ijtimoiy ta‘minot va boshqalar) va dastaklari vositasida 
jamiyatdagi ijtimoiy tabaqalanishi jarayonlari boshqarib boriladi. Ushbu 
holat o‗z navbatida har bir mamlakatda ijtimoiy tabaqalanish 
indikatorlari tizimini ishlab chiqilishini taqozo etadi. 
Jahon amaliyoti tahlili ko‗rsatishicha, ijtimoiy tabaqalanishning 
mamlakatdagi 
ijtimoiy 
barqarorlik 
darajasiga 
bevosita 
ta‘sir 
ko‗rsatishidan kelib chiqqan holatda, aksariyat bozor munosabatlari 
rivojlangan 
va 
rivojlanayotgan 
mamlakatlarda 
milliy 
ijtimoiy 
tabaqalanish ko‗rsatkichlari tizimi ishlab chiqilgan (5.6.3-jadval).
5.6.3-jadval