Ijtimoiy reablitatsiya

Psix ik sa lo m a tlik -
tashqi muxitning shart-sharoitlariga nisbatan 
adekvat 
xulq-atvor, faoliyat reaksiyasini ta'minlovchi, shaxsda og'riqli psixik hodisalarning 
yo'qligi bilan xarakterlanuvchi ruhiy xotirjamlik holati.
L.Pojar fikriga ko'ra, psixik salomatlik uch sohada namoyon bo'ladi:
1. o'ziga bo'lgan munosabatda;
2. boshqa insonlarga bo'lgan munosabatda;
3. hayotga bo'lgan munosabatda.
Psixik 
salomatlikdagi 
buzilishlar 
somatik 
kasalliklar, 
jism oniy 
rivojlanishlardagi defektlar bilan bog'liq bo'libgina qolmay, ulam ing kelib 
chiqishiga 
ijtimoiy turdagi nomuvofiq muxit, stresslar ham ta'sir o'tkazadi. 
Xalqaro sog'liqni saqlash tashkilotining hisobotlariga ko'ra, psixik buzilishlar 
ko'proq 
kattalar bilan muloqotda taqchillik sezayotgan, ulam ing adovatli 
munosabatidan aziyat chekayotgan yoki oilaviy ziddiyatlar sharoitida yashovchi 
bolalarda kuzatiladi. Aksariyat bolalarda u yoki bu davrda ayrim vaziyatlar 
ta'sirida emotsional sohadagi yoki xulqdagi buzilishlar paydo bo'ladi, misol uchun,
121

---

asossiz qo'rquv, uyquning buzilishi, ovqatdan bosh tortish va boshqalar bunday 
hollam i psixik buzilishlar sifatida qabul qilish mumkin.
2. 
Ijtim oiy m oslashuvda psixologik to 'siqlarini bartaraf etish bo 'yicha
psixologik trening xususiyatlari
Bugungi kunda imkoniyati cheklangan bolalarning jam iyatga moslashuvi 
dolzarb m uam m oligi barchaga ma'lum. Statistik ma'lumotlarga ko'ra, "nogiron" 
deb atash mumkin bo'lgan bolalarning soni so'ngi paytda ikki barobar oshdi. 
Imkoniyati cheklangan bolalar emotsional, ma'naviy, jism oniy jixatdan og'ir 
ahvolda qolganlar. Bunday bolalar ta'lim olishlari, odamlar bilan muloqotda 
bo'lishlari, kundalik yum ushlar bilan shug’ullanishlari kerak, ammo cheklangan 
fiziologik im koniyatlari ta'sirida ular har qanday faoliyatni to'liq bajara olishda 
qiyinchilik bilan to'qnashadilar. Ulaming ota-onalari ham qiyinchiliklarga duch 
keladilar: farzandlarini parvarishlash bilan bog'liq muammolar, uning hayoti 
uchun mas'uliyat va h.k. Shuning uchun, imkoniyati cheklangan bolalar va 
ulam ing ota-onalari uchun ijtimoiy reabilitasion ishlarni tashkil etish alohida 
muxim hisoblanadi. Ijtim oiy reabilitasion ishlar asosan imjtiomiy moslashuvni 
yengillashtirishga, psixologik to'siqlarni bartaraf etishga qaratilgan bo'ladi.
Tadqiqotlar natijalariga ko'ra, imkoniyati cheklangan bolalarning psixologik 
holatida quyidagi em otsional hodisalar kuzatiladi:
1. Tengdoshlari va yaqinlari bilan muloqotning o'tkir yetishmasligi hissi;
2. Kasallikning rivojlanishi natijasida, yoki tanani mayib qiluvchi davolash 
usuli ta'sirida o'zining "Jismoniy meni"ni qabul qilishdagi qiyinchilikni 
(bola davolash ta'sirida semiradi, sochi to'kilib ketadi, tez o'sadi, buning 
ta'sirida bola dorilarni iste'mol qilishdan bosh tortishi mumkin) paydo 
bo'lishi;
3. Ijtimoiy qarovsizlik, zaiflik, jam iyat tomonidan voz kechish hissining 
paydo bo'lishi;
4. Qo'rquvlar (ko'pincha, parodaksal xarakterga ega bo'ladi: ular bolaning 
hozirgi paytdagi aktual holati bilan bog'liq va qisman kelajakda namoyon 
bo'lishi mum kin bo'lgan holatlar bilan bog'liq bo'ladi);
5. Oldinda kutayotgan operasiya bilan bog'liq qo'rquv;
6. Kasallikning residivi oldida qo'rquv;
7. Yolg'izlik hissi, ammo ayni paytda bola u uchun ahamiyatli bo'lgan 
insonlar bilan uchrashishdan ham qo'rqishi mumkin;
8. 4-5 yoshdan boshlab his etiladigan o'limdan qo'rqish hissi (etti yoshli bola: 
atrofimda bolalar o'lmoqda, men ham tez orada o'lishim mumkin, buni 
bilaman, men o'lim dan qo'rqaman);
122

---

Imkoniyati cheklangan bolalar bilan ijtimoiy reabilitasion ishlami olib 
borishda mana shu xususiyatlam i inobatga olgan holda faoliyat ko'rsatish kerak. 
Ijtimoiy reabilitasion ishlaming asosini turli terapevtik usullar tashkil etishi 
mumkin. Ulaming effektivligini ta'minlash maqsadida bir necha psixoterapevtik 
usullar psixokonsultasion amaliyot bilan birga olib borilishi mumkin. Xususan, 
bunday reabilitasion ishlaming asosini psixologik treninglar tashkil etadi. 
Imkoniyati cheklagan bolalam ing ijtimoiylashuv jarayonini muvofiqlashtirishga 
qaratilgan treninglar ikki tartibda tashkil etilishi mumkin: alohida imkoniyati 
cheklangan bolalaming o'zlari va ulam ing ota-onalari bilan birga tashkil etilidagan 
trening mashg'ulotlari. 
Bu mashg'ulotlar domiy ravishda uch jarayonni yo'lga 
qo'yish maqsadida tashkil etiladi:
1. Adaptasiya;
2. Avtonomizasiya;
3. Aktivizasiya.
Umumiy tarzda imkoniyati cheklangan bolalaming ijtimoiy moslashuvida 
psixologik to'siqlami bartaraf etishga qaratilgan treninglaming quyidagi jixatlari 
mavjud: