Ijtimoiy reablitatsiya

3.2. Tezkor psixologik yordam texnikasi
E.V.da insonda quyidagi simptomlar paydo bo'lishi mumkin:
• Alahsirash
• Gallyusinasiya
• Apatiya
• Harakat qo'zg'aluvchanligi
• Stupor
• Agressiya
• Qo'rquv
• Isterika
• Nerv titrog'i
• Yig'i
Ushbu vaziyatda psixolog yordami birinchi navbatda nerv "razryadka"si 
uchun sharoit yaratishdan iborat.
Alahsirash va gallyusinasiya.
Inqirozli vaziyat insonda kuchli stressga, kuchli 
nerv zo'riqishiga, organizmda muvozanatni buzilishiga, nafaqat jism oniy, balki 
psixik sog'lig'iga ham ta'sir qiladi. Bu mavjud psixik kasallikni zo'raytirishi 
mumkin.
Alahsirashni asosiy belgisiga jarohatlantiruvchini noto'g'riligiga ishontirib 
bo'lmaydigan yolg'on tasavvurlar yoki xulosa chiqarishlar kiradi.
Gallyusinasiyada esa ayni damda sezgi organlariga ta'sir etmayotgan hayoliy 
ob'ektlar m avjudligi xissini boshdan kechirish kuzatiladi (ovozlar eshitish, yo'q 
odamlarni ko'rish, hid sezish...)
Bunday holda:
1. 
Tezkor psixologik yordamni kutish, tibbiyot xodimlariga murojaat qiling;
2. 
Soha xodimlari kelgunigacha jaroxatlanuvchi o'ziga atrofdagilarga zarar 
yetazmasligini ko'zatib turing. Undagi xavf tug'diruvchi predmetlarni olib 
qo'ying;
3. 
Jaroxatlanuvchini izolyasiyalang va bir o'zini qoldirmang;
4. 
Jaroxatlanuvchi bilan tinch ovozdagaplashing. Uni gapini ma'qullang, 
ishontirishga harakat qilmang.
Apatiya
uzoq zo'riqishdan, samarasiz ishdan yuzaga keladi; yoki jiddiy 
omadsizlikdan , o'z faoliyati mazmunini ko'ra olish to'xtaganidan; yoki falokatga 
uchragan yaqin odamini qutqarib qololmay xalok bo'lganidan kelib chiqadi.
Chare hoq xissi paydo bo'ladi harakat qilgisi ham, gapirgisi ham kelmaydi. 
Harakat va so'z ju da qiyinchilik bilan amalga oshiriladi. Qalbida bo'shlik, 
befarqlik, xissiyotni ham namoyon qilishiga kuch yo'qligi kuzatiladi. Agar insonni 
bu holotida yordamsiz, ko'maksiz qoldirsa apatiya depressiya (qiynoqli og'ir
9

---

em osiya, xulqdagi passivlik, aybdorlik xissi, hayotdagi qiyinchilik oldida 
ojizlik)ga o'tib ketadi.
Apatiya bir necha soatdan bir necha haftagacha cho'zilishi mumkin.
Asosiy belgilari:
• 
atrofdagilarga befarq munosabat;
• 
torm ozlanish, lanjlik;
• 
sekin, uzoq pao'zali nutq.
U shbu vaziyatda:
1. 
Jaroxatlanuvchi bilan gaplashib ko'ring. Unga bir qancha oddiy 
savollar bering: "Isming nima?", "O'zingni qanday his qilyapsan?", 
"Biror narsa yeysanmi?".
2. 
Jaroxatlanuvchini 
dam 
olish joyiga 
ko'zatib 
qo'ying, 
qulay 
joylashishiga yordam bering (oyoq kiyimini albatta yeching).
3. 
Jaroxatlanuvchini qo'lini ushlang yoki o'z qo'lingizni peshonasiga 
qo'ying.
4. 
Jaroxatlanuvchiga uxlab olish yoki shunchaki dam olish imkonini 
bering.
5. 
Dam 
olishga 
imkon 
bo'lmasa, jaroxatlanuvchi 
bilan 
ko'proq 
gaplashing, uni istalgan 
hamkorlikdagi faoliyatga jalb qiling 
(aylanish, choy yoki kofe ichishga borish, atrofdagilarga, yordam ga 
m uxtojlarga yordamlashish).
H arakat qo 'zg’aluvchanligi.
Ayrim xollarda inqirozli vaziyatlar zarbidan 
inson atrofda nim a bo'layotganini tushunishdan to'xtaydi. U dushman qaerda, 
qutqaruvchilar qaerda, xavf qaerda ekanini aniqlay olmay qoladi. Inson mantiqiy 
fikrlash va qaror qabul qilish qobiliyatini yo'qotadi, qafasga tushgan hayvonga 
o'xshab qoladi.
Asosiy belgilari:
• keskin harakatlar, ko'pincha mazmunsiz;
• normal bo'lmagan baland nutq yoki yuqori nutqiy
faollik;
• ko'pincha atrofdagilarga reaksiyaning yo'qolishi
(iltimos, buyruq, ogohlantirishga).
Ushbu vaziyatda:
1. 
"Qo'lga olish" usulini qo'llang: jarohatlanuvchini
orqasidan turib, qo'lining tagidan 
qo'lingizni 
kirgizing, o'zingizga uni bosing va ustingizga 
yengilgina tashlang;
2. 
Jarohatlanuvchini atrofdagilardan izolyasiyalang;
10

---

3. 
"Ijobiy" nuqtalami massaj qiling. U ayni damda boshidan o'tkazayotgan 
hissiyotlami tinch ovozda gapiring ("Bular tugashi uchun sen nimadir 
qilgin kelyati?", "Yuz berayotgan voqealardan qochib ketgin, berkinib 
olgin kelyapti?");
4. 
Jarohatlanuvchi bilan baxslashmang, savol bermang, muloqotda "ma" 
inkor bor jum lalam i 
ishlatmang (masalan, "Yugurma", "Qo'lingni 
qimirlatma", "Baqirma");
5. 
Esda tuting jarohatlanuvchi o'ziga va atrofdagilarga zarar yetkazishi 
mumkin.
Harakat qo'zg'aluvchanligi odatda uzoq cho'zilm aydi va nerv titrog'i, yig'i, 
shuningdek agressiv hulq ko'rinishlariga o'tishi mumkin.
Stupor
organizmning eng kuchli himoya reaksiyalaridan biri. U kuchli nerv 
iztirobidan keyin 
boshlanadi (portlash, bosqinchilik, shafqatsiz zo'ravonlik). 
Bunda inson yashab qolish uchun juda ko'p energiya sarflagani sababli, unda 
atrof olam bilan kontaktga kirish uchun kuch qolmaydi.
Stupor bir necha minutdan bir necha soatgacha cho'zilishi mumkin. Shuning 
uchun yordam ko'rsatilmasa va jaroxatlanuvchi shu holatda uzoq qolib ketsa, bu 
uni jismoniy madorsizlikka olib keladi. A trof olam bilan kontakt bo'lmaganligi 
sababli jaroxatlanuvchi xavfni sezmaydi va undan qutilish choralarini qo'llamaydi. 
Asosiy omillari:
• ixtiyoriy harakat va nutqni yo'qligi yoki uni 
birdaniga pasayishi;
• tashqi qo'zg'atuvchilarga (yorug'lik, shovqin, tegish) 
reaksiyaning yo'qligi;
• bir pozada qotib qolish, karaxtlik, to'liq harakatsizlik holati;
• ayrim muskul guruhlarida zo'riqish bo'lishi mumkin.
Ushbu vaziyatda:
1. 
Jaroxatlanuvchining ikkala qo'lining barmoqlarini 
buklang va kaftining boshlanish qismiga 
bosing. Katta barmoq tashqarida bo'lishi 
kerak.
2. 
Katta 
va ko'rsatkich barmoq 
uchlari 
bilan 
jarohatlanuvchining 
peshonasi, 
qoshining 
o'sish 
chizig'i 
o'rtasidagi chiziqlar massaj qilinadi.
3. 
Bo'sh qo'l kaftini jarohatlanuvchini ko'kragi ustiga 
qo'ying. O'zingizni nafasingizni uning nafas ritmiga moslashtiring.
4. 
Stuporga tushgan inson ko'rishi va eshitishi mumkin. Shuning uchun 
uning qulog'iga sekin, past va aniq ovozda kuchli emosiyani uyg'otuvchi
l i

---

(yaxshisi 
salbiy) 
gaplam i 
ayting. 
Istalgan 
vositalar 
orqali 
jarohatlanuvchida reaksiyani uyg'oting, karaxtlikdan olib chiqing.