|
M avzu 2:
Ekstremal vaziyatlarga tushib qolgan insonlar bilan olib
boriladigan psixologik chora-tadbirlar
Reja:
1. Terrorizm psixlogiyasi.
2. Psixologik debrifing haqida tushuncha.
3. Psixologik debrifing fazalari.
1. Terrorizm psixologiyasi
/.
1. Terrorizm ni ijtimoiy hodisa sifatidagi psixologik portreti
Bugungi kunga kelib dunyo hamjamiyatida va jaxon mamlakatlari orasida
terroristik xatti - harakatlar yanada avj olmoqda. Bularning sabablari turlicha,
yagona davlat qurish, o'z xukmini va
siyosatini o'tkazish, millatchilik va
xakozolardir.
Yuqoridagi xatti-harakatlarni oldini olish uchun butun dunyoda kerakli chora-
tadbirlar amalga oshirilmoqda. Xalqaro antiterroristik tashqi lotlar ko'pgina
davlatlarda faoliyat yuritmoqda. Bunday korxonalar nafaqat terroristik guruxlami
balki ularning a'zolari, ya'ni
terroristlarning sonini, maqsadini, amaliy
faoliyatlarini va psixologiyasini o'rganishadi.
Bizga ma'lumki, terror paytida terrorchi shaxslaming psixologiyasini jiddiy
o'rganib bo'lmaydi.
Chunki ular terakt tayyorlashdagi so'nggi bosqichda
bo'ladilar.
Bu yerdagi asosiy qaratiladigan yo'nalish - terrorchi shaxslaming tarjimai
xoliga, hamda bu yo'lni bosib o'tgan insonlaming o'tkinchi xayollariga alohida
e'tibor qaratiladi.
Teraktlami oldini olish va terroristlar sonini kamaytirishi butun jahonning
asosiy maqsadi
bo'lib, barcha anti-terroristik tashqilotlaming kuchlari shunga
qaratilgandir.
Terrorizm-insoniyat uchun o'ta xavfli, so'nggi paytlarda tobora kuchayib
borayotgan va keng tarqalayotgan voqelik hisoblanadi.
15
Xozirgi
vaqtda terrorizm
muomm osi
har tom onlama o'rganilmoqda
Psixologlam i ushbu muom m oning xuquqiy yoki yetuk jihatlari emas, balki ruxiy,
shaxsiy, ijtim oiy-psixologikjihatlari qiziqtiradi.
U shbu ishning m aqsadi-terorist shaxsining asosiy xarakterli jihatlarini, uning
m otivlarini aniqlash hisoblanadi.
Terrorizm - (terror-lotincha qo'rquv,daxshat) sayyoramizning har bir fukarosi
uchun dolzarb xisoblangan, xozirgi kundagi jiddiy muommolardan biri
hisoblanadi.
Terrorizm atam asiga fanda aniq bir ta'rif yo'q. Quyida ushbu tushinchaga
berilgan aniqliklar keltirilgan:
*sistemali qo'rqitish, jam iyatni zo'rlik yo'li bilan muntazamligini buzish;
*siyosiy m aqsadlarga erishish yo'lida-zo'rlikdan, taxdiddan foydalanish.
Hozirgi kunda "terror", "terrorizm", "terroristik akt" va "xalqaro terrorizm",
"davlatlararo terrorizm" kabi tushunchalar mavjud bo'lib, V.I.Dalning lug'atida
terrorizm ning qaratilgan maqsadi- o'lim, zo'ravonlik bilan qo'rqinchli ko'rsatish
deb
ta'kidlanadi.S.I.Ojegov
o'z lug'atiga
aniqlik kiritadi:
"Terror-siyosiy
dushmanlarga munosabatda xatto ulam i yo'q qilishgacha boradigan jismoniy
zo'rlikni qo'llash". Shunday qilib, adabiyotlarda terror, terrorizm, terroristik akt
tushunchalarida zo'ravonlik metodi orqali raqibni, ya'ni davlatning,siyosiy yoki
biror-bir jam oaviy
vazifani bajarayotgan aniq bir jism oniy shaxsni qo'rqitishdir. Shuni ta'kidlash
16
uning qurboni (hujum ob'ekti),
shuningdek, ta'sir ob'ektiga xizmat qilayotgan
shaxslar.
Terroristik aktning asosiy maqsadlaridan biri bu - ushbu jinoiy faoliyatga
bevosita aloqasi
bo'lmagan individlarga psixologik ta'sir etishdir. Terroristik
aktlaming katta qismi m oddiy
mablag' undirish uchun amalga oshiriladi.
Terroristik aktlar jinoyat hisoblanib, milliy va jahon qonunlari bilan taqiqlanadi.
Shunday qilib, buni amalga oshiruvchi guruxlar millatni namoyon etuvchi, o'z
ozodligi uchun kurash olib boruvchi ozod etuvchi tashqilot nomiga talabgor bo'la
olmaydilar. Insonni diniy oqim ga jalb etish akti ham o'z ichiga uch elementni
qamrab oladi: jalb qiluvchi, uning qurboni (xujum ob'ekti), shuningdek, ta'sir
ob'ektiga xizmat qilayotgan shaxslar.
Terror
- qo'rqitish siyosati, zo'rlik metodlari yordamida siyosiy raqiblami
yanchib tashlash. Terroristlar omma ongida qo'rquv, daxshat xolatini keltirib
harakat qiladilar, intiladilar.
Terroristlar fa oliyat i —
jam iyatda vaxima, xovotir xolatini paydo qilishga,
davlat organlari ishini izdan chiqarish, buzishga qaratilgan.
Qo'rquv muhiti
-
destruktiv faoliyatning har qanday turlarida, ham
"destruktiv", ham terroristik tashqilotlaming muhim hisoblangan elementidir.
L.Drobijeva va Ye.Pairr.
"Terrorizm va ekstrimizmni insoniyat yuqtirib olgan
virusga taqqoslab
bo'lmaydi" deb ta'rif berishadi. Bu insoniyatning ichki
kamchilligi. U shbu xolat ijtimoiy, siyosiy,
madaniy sohalardagi disgarmonik
rivojlanish tufayli kelib chiquvchi ichki kasalligidir.
L.Drobijeva va Ye.Painlar
Terrorizm va ekstrim izm ning
to'rtta asosiy manbalari sifatida
quyidagilami
ko'rsatishadi:
B irinchidan,
Terrorizm va ekstrimizm tranformatsiya yo'lida o'tgan, keskin
ijtimoiy
o'zgarishlam i
boshdan
kechirayotgan jamiyatlarda kuzatiladi.
Aholining m arginal va immobil
guruxlari terroristik faoliyat, harakat
ishtirokchilari sifatida chiqadilar.
Ikkinchidan,
ijtim oiy kontrastlar, ya’ni aholining keskin tarzda
boy
va
kam bag’allarga bo'linib kolishi (faqatgina qashshoqlik yoki ijtimoiy - iqtisodiy
statusning past darajadaligi aholini agressivlik darajasini oshirib, terror bilan
shugullanishga asos b o ’lmaydi).
U chinchidan,
yakunlanm agan urbanizasiya, industrializasiyaning spesifik
formalari, jam iyatd agi etnodem ografik strukturaning o'zgarishi, ayniqsa nazorat
qilib bo'lm aydigan m igrasiya ekstremizmga va jamiyatdagi intolerantlikka sabab
bo'ladi.
To'rtinchidan,
islom
dunyosida etnik va diniy
ekstremizm hamda
terrorizm ning yoyilishida, avtoritar siyosiy rejimlar asosiy rolni uynaydi.Ular
zo'rlikni "siyosiy qarama-qarshiliklarni" yechish, xal qilish sifatida qarash
lozimligini uqtirishadi.
Taniqli psixolog, siyosatshunos va sosiolog
D.V.Olshanskiy
terrorizmning
quyidagi asosiy sohalarini sanab o'tadi:
1-soha:
siyosiy terror, uning asosiy maqsadi siyosiy liderlarga, davlat
arboblariga ta'sir o'tkazish hamda u yoki bu qarorlami qabul qilishga, ma'lum
harakatlam i bajarishga majburlash.
2-soha
: inform atsion terror, to'g'ridan-to'g'ri insonlarni ongiga va psixikasiga
ta'sir etish orqali
ularda kerakli "ijtimoiy fikmi" shakillantiradi. Informatsion
terrorda asosan "mish-mish" metodidan foydalaniladi (qo'rqituvchi mish-mishlar,
agressiv xulqni shakillantiruvchi mish-mishlardan foydalanish).
3-soha:
iqtisodiy terror, turli xildagi diskrim mats ion iqtisodiy harakatlar
iqtisodiy terrom ing asosiy maqsadi bo'lib, iqtisodiy konkurentlarga (raqiblarga)
bosim o'tkazishdan foydalanadi. Iqtisodiy
terroming
metodlari
turli-tuman
bo'lishi
m umkin (konkurent aksiyalari narxini tushirib yuborish, bonkrotga
uchrashi uchun "yordam berish").
4-soha\
ijtimoiy terrorizm, ushbu sferaga ijtimoiy darajadagi istalgan aktlar
(ya'ni qo'rqitish, zarar yetkazish) ni kirgazishimiz mumkin.
18
Do'stlaringiz bilan baham: |
