Ijtimoiy reablitatsiya

5. 
Reorientasion treninglar
>
Alfred Adlem ing individual psixologiyasi
Alfred Adler —
avstriya psixologi, psixiatr va 
neofreydizm oqimi davom chilaridan biridir. Individual 
psixologiya tizimi asoschisi..
Uning 
nazariyasida 
ta'kidlanishicha, 
ayrim 
hollarda insonlardagi noto'liqlik hissiyoti inson o'z 
hayotini buzish stiliga olib keladi. Agar bunday 
odamlar "psixopotologiya" doirasida kasal bo'lgan 
bo'lsa, ularga yordam berishning iloji yo'q, ammo 
kasal bo'lmagan odamlar bilan ishlash samarali 
bo'ladi. Bunday odam lar bilan ulam ing qiziqishlarini va munosabatlarini 
faollashtirgan holda ishlash lozimdir.
Alfred Adlem ing individual psixologiya nazariyasi quyidagi holatlarda 
namoyon bo'ladi:
1. 
O'z - o'zidan qoniqm aslik va kompensasiya. Uning fikricha har bir insonda 
jism oniy yoki psixik kam chiliklar uchraydi. Bu hissiyot insonlarga yaxshi yoki 
yomon jihatdan ta'sir qiladi.
2. 
Agressiya va to'laqonlikka erishish uchun kurash. Adlerning fikricha aynan 
shu tuyg'u insonlami yashash uchun kurashga va komillikka erishishga undaydi. 
Adler agressiyani hukm ronlikka erishish hislatida ko'rgan va aynan shu tuyg'u 
insonlarni qobiliyatlam i nam oyon qilishida, imkoniyatlami kengayishida namoyon 
bo'ladi degan fikmi ilgari surgan.
3. 
Hayotdagi maqsadlar. Bu maqsadlar inson hayotini umumiy yakunini yoki 
hayotini qanday borishini aniqlab beradi. Adlerning ta'kidlashicha inson xarakteri 
aynan shu maqsadlar tufayli o'zgaradi, yangilanadi deydi.
Adler o'z nazariyalarida o'tmishdan ko'ra kelajakka e'tiborni ko'proq qaratadi. 
Uning uchun insonni qayerga borishi qaerda bo'lginidan muhimroqdir.
Adler inson hayotidagi asosiy 3 maqsadni ko'rsatib bergan:
❖
Ish;
❖
Do'stlik;
❖
Sevgi.
Ish - insonlarga qoniqish va keraklilik hissiyotini beradi. Do'stlik - insonlarga 
muloqotni, munosabatni va emosianal his - tuyg'uni beradi. Sevgi esa aql va 
tanning birlashuvidir va boshqa 
jinsga nisbatan qiziqishni namoyon qiladi. 
Adlerning fikricha bu tuyg'ular o'zaro bog'liqdir.
86

---

Yuqoridagi turlarga qarab, Masak ham hayot tarzini 4 guruhga ajratadi:
1. 
"Men" konsepsiyasi;
2. 
Men - ideal;
3. 
Dunyo tasviri;
4. 
Etik ishontirish;
Adleming fikricha insonlarda ijodiylik va siyosiy qiziqishlar ham mavjud 
bo'lishi lozim.
Alfred Adleming individual psixologiya terapiyasi quyidagilami o'z ichiga 
oladi:
Inson hayotiy stilini aniqlash;
"Insayt";
Reorientasiya.
Uning terapiyasining maqsadi - insonlami o'z kamchiliklaridan bartaraf etish, 
o'zini kamchiliklarini yo'qotish, o'zini - o'zi his etishga olib kelish.
0
>
M artin Seligmanning optimizm nazariyasi.
Martin Seligman
Martin Seligman - Amerika psixologi, pozitiv 
psixologiya ixtirochisi. Pozitiv 
psixologiya markazi 
direktori va Pensilvaniya Universiteti rektori Seligman - 
1998 yildan beri Amerika psixologlari assosiasiyasi 
prezidenti.
Uning nazariyasi yordam ga muhtoj 
odamlami 
o'rganish jarayonida paydo bo'lgan, chunki ayrim bunday 
odamlar keyinchalik yutuqlarga erishib yordamga muhtoj bo'lmay qoladilar.
Seligmanning fikricha optimizm omad yoki omadsizlikka asoslanadi. 
Optimist odamlaming fikricha, omad bu o'zlarining mehnati va uddaburonligi 
natijasi, ya'ni ular bu tushunchani boshqacha qabul qilishar ekan. Seligman hatto 
insonlaming 
fikrlaridan, 
hatlaridan, 
maqolalaridan 
insonlami 
baholash 
imkoniyatiga ega bo'lgan.
8 7

---

Martin Seligman bo'yicha fikrlash stilining xarakteristikasi:
Optimizm
Omad
Omadsizlik
O 'ziga 
qaratilgan 
(bu 
mening 
m ehnatim evaziga, buni o'zim qildim 
va bu menga bog'liq)
Sharoitga 
yo'naltirilgan 
(sharoit 
o'xshamadi, 
shunchaki 
omad 
chopmadi, bu mening aybim emas)
Keng qamrovli (hoxlagan vaqtda va 
o'zi hoxlaganda sodir bo'ladi)
Tor qamrovli (oddiy bu sharoitda 
imkoniyatlar kam edi)
V aqt bog'liqlikda (avval bunaqa emas 
edi, kelajakda ham unday bo'lmaydi)
Tor vaqt bo'yicha (yaxshi vaqt emas 
ekan, yana takrorlab ko'rish kerak)
Pessimizm
Omad
Omadsizlik
O 'ziga 
qaratilgan 
(oddiy 
omad, 
sharoit omadli bo'ldi, boshqa odamlar 
tufayli shunaqa bo'ldi)
Sharoitga 
yo'naltirilgan 
(o'zim 
aybdorman, bu mening aybim)
Keng qamrovli (yaxshi sharoit uchab 
qoldi)
Tor qamrovli (mening hayotimda 
omadsizlik belgilangan)
V aqt bog'liqlikda (avval ham shunaqa 
edi, keyin ham, har doim shunday 
bo'ladi)
Tor vaqt bo'yicha (vaqt omadli keldi, 
yana shunday bo'lishi amrimahol)
Djulian Rotteming ijtimoiy-kognitiv nazariyasi
Djulian Rotter
Djulian Rotter (angl. Julian Rotter; r. 1916, 
Bruklin) - Am erika psixologi, ta'sir etuvchi nazariya 
muallifi, shuningdek lokus nazorat va ijtimoiy 
o'rganish nazariyalari muallifi hamdir. Uning sub'ektiv 
nazorat darajasini 
aniqlovchi 
so'rovnomasi juda 
mashhur.
Rotteming fikricha tashqi ta'sirlar insonlarga har 
xil ta'sir qiladi va buni qabul qilishda insonlar 
xarakterining har xilligini ko'rishimiz mumkin. Aynan 
shu ta'sirlarni qabul 
qilishda insonlarda o'zaro aloqa jarayoni shakllanadi.
Rotter nazariyasi bir necha qismlardan iborat:
1. 
Xulq - atvordagi turli xil stereotiplar va biror bir bunday hodisani insonlar 
tom onidan qabul qilinishi va ko'rinishi.
88

---

2. 
Biror bir hatti - harakatlar natijasida odamlar miqdor, sifat, natijalami 
belgilab qo'yishlari. Bu xususiyatni Roter kutilayotgan natija deb 
belgilaydi.
3. 
Turli xil 
yordamlaming turli xil qiymati. Qo'shimcha yorlam 
olayotganda, biz shunday stereotipni tanlaymizki, u bizni yanada 
qiymatliroq yordamga yetkazsin.
4. 
Kutilgan qo'shimcha yordam va uning qiymati aniq bir psixologik 
voqeani tashkil qiladi. Psixologik voqealar insonlar tomonidan har xil 
qabul qilinadi.
Yuqoridagi birinchi uch komponentlar Rotteming fikricha, insonlar xulq - 
atvorini bashorat qilish bilan bog'lanadi. Uning fikricha kutilayotgan yordamga, 
natijaga qarab insonlar stereotiplami belgilaydi.
Rotter bo'yicha maqsad, 6 ehtiyojdan birini anglash va materializasiyalash 
natijasida yuzaga keladi: mavqega va izhor qilishga, himoyaga, dominant 
bo'lishga, mustaqillikka, sevgi va bog'lanishga, jism oniy komfortga bo'dgan 
ehtiyojdir.
Rotter ehtiyojlami insonlar xulq-atvoriga bog'liq ma'lum stereotiplardir deydi. 
Bunday tushunishda ehtiyojlami quyidagicha xarakteristikalash mumkin:
>
Potensial
>
Qiymatli
>
Erkin faoliyat
>
Rotter treningining maqsadlari quyidagilar:
>
Inson hayotiy stilini aniqlash;
>
Reorientasiya:
>
Eutim potensialni ko'tarish;
>
Kutilayotgan natija va yordamga erishish;
>
Omadsizlikdan, pissimizm unsurlaridan opimistlikka olib kelish. 
Reorientasion 
trening bir necha bosqichlardan tashkil topadi. Birinchi
bosqich bu m ijoz bilan individual suhbatdir. Bu suhbat natijasidan keyin mijoz 
guruhiy trenigga qo'shiladi yoki individual mashg'ulotlar olib borilishi aniqlanadi. 
Guruhiy reorientasion trening bosqichlari: