Ijtimoiy pedagogikaning qiyosiy tahlili

2. Rossiyada ijtimoiy pedagogikaning rivojlanishi.
Xozirgi kungacha turli davlatlar olimlari orasida ijtimoiy pedagogika boshqa pedagogik fanlar orasida qanday o’rin tutishi haqida tortishuvlar mavjud: u fan hisoblanadimi yoki amaliy faoliyatning sohasimi; ijtimoiy pedagogika va ijtimoiy ishlar qanday munosabatlar bor va boshqalar. Ko’pchilik davlatlarda “pedagogika” va “ijtimoiy prdagogika” atamalari ijtimoiy pedagogikada umuman ishlatilmaydi. Ammo, Rossiyada ijtimoiy pedagogika rivoji – fan sohasi sifatida ham va professional amaliy faoliyat sohasi sifatida ham va o’quv fani sifatida – o’z xususiyatlariga ega.
Rossiyada ijtimoiy pedagogika XIX asr oxirida paydo bo’ldi. Rivojlanish shaklida va maktabni hayot va ijtimoiy muhit bilan bog’lash g’oyasini amalga oshirishga urinishlar. Bu g’oya nazariy asoslandi va nisbatan amaliy amaliy tus oldi S. T. Shatskiy , shuningdek, bir qator ajoyib ustozlarning yozuvlari va tajribalarida.
Ijtimoiy pedagogikaga xos muammolar 70-yillarda jamiyatda namoyon bo’la boshladi. Ta’lim tizimida yangi inqiroz yuzaga keldi. Jamiyatda bolalar bilan ishlashning yangi variantlari va tegishli ko’rsatmalar ishlab chiqildi. Ilmiy fan sifatida shakllanishida pedagogika muqarrar ravishda uch bosqichdan o’tdi. Birinchi bosqich- sahna empirik.Bu o’z faoliyatiga pedagogik tarkibiy qismni (ongli ravishda yoki ongsiz ravishda) kiritadigan ko’p sonli ijtimoiy ishchilarning eksperimental faoliyatidan ma’lumot to’plash bosqichidir. Bunday faoliyat har doim mavjud bo’lgan va har doim ushbu tarkibiy qismni kuchaytirgan, rivojlantirgan, takomillashtirgan va o’z ishlarida etakchi joyga olib kelgan odamlar bo’lgan. Amaliy ijtimoiy-pedagogik faoliyat bilan bir qatorda, uni ma’lum bir shaklda ilmiy tahlil qilish ham amalga oshirildi.
Ijtimoiy-pedagogik faoliyat tarixini o’rgangandan so’ng, u jamiyatning turli sub’ektlari va institutlarining ijtimoiy-pedagogik amaliyotini aks ettirishi aniq bo’ladi. Ular o’qituvchilar, ruhoniylar, shifokorlar, madaniyat, sport ishchilari, siyosiy arboblar va turli sohalarning boshqa mutaxassislarining kasbiy faoliyati doirasida bo’lak-bo’lak shaklda mavjud bo’lgan.
Ikkinchi bosqichijtimoiy pedagogikaning rivojlanishi – ilmiy empirik.Ushbu bosqich idealga yaqin bo’lgan ijtimoiy-pedagogik ob’ektlarning (jarayonlar, tizimlar, faoliyat turlari) modellarini shakllantirishdan iborat. Ushbu bosqichda amaliyotga yo’naltirilgan va nazariy jihatdan yo’naltirilgan ijtimoiy-pedagogik modellar shakllantiriladi, ular yordamida ijtimoiy-pedagogik voqelikning kognitiv va transformatsion tomonlarini aks ettiradigan ba’zi taxminlar mavjud.
Uchinchi bosqichijtimoiy pedagogikaning shakllanishi – nazariy.Aynan shu bosqichda ijtimoiy-pedagogik nazariyaning rivojlanishi sodir bo’ladi.
Ijtimoiy pedagogika bu savollarga javob beradigan bilimlar sohasidir.

1. 
   Har xil yoshdagi odamlarning hayotida muayyan sharoitlarda nima bo’lishi yoki mumkin bo’lishi;
   
2. 
   Insonning muvaffaqiyatli ijtimoiylashuvi uchun qulay sharoitlarni qanday yaratish;
   

3. 
   Sotsializatsiya jarayonida inson bilan yuzaga keladigan noqulay vaziyatlarning ta’sirini qanday kamaytirish mumkin
   

Ijtimoiy pedagogika ta’lim mavzusi sifatida kelajakdagi o’qituvchilarga ijtimoiy-pedagogik voqelikning rasmini chizishga harakat qilmoqda.
Ijtimoiy pedagogika bilimlar tarmog’i sifatida ijtimoiy ta’limni to’g’ridan-to’g’ri sotsializatsiya sharoitida aniqlab beradi. Bu “ijtimoiy pedagogika” o’quv kursining qurilishini belgilaydi. U sotsializatsiyani ijtimoiy-pedagogik hodisa sifatida ko’rib chiqishdan boshlanadi. Keyin ijtimoiy ta’lim, uning mazmuni va metodologiyasi sodir bo’lgan holatlar aniqlanadi. Kurs inson sotsializatsiyasi muammolari va sotsializatsiya xarajatlari qisqacha tavsifi bilan yakunlanadi.
Ijtimoiy pedagogikani mustaqil fanga ajralib chiqishida shart-sharoitlarni XIX asrning K.D.Ushinskiy, L.N.Tolstoy kabi mashhur pedagoglari va boshqalar asarlarida topish mumkin. XX asrning 20-30-yillarida A.SMakarenko, S.T.Shatskiy, V.N.Soroko-Rosinskiy kabi pedagoglar faoliyatlarida yetim bo‘lib qolgan bolalarga ijtimoiy-pedagogik yordam ko‘rsatishga qarilgan edi. Lekin 30-yillardan keyin sotsializm g‘alab qilgani e’lon qilingandan keyin hamma ijtimoiy muammolar ikkinchi darajali bo‘lib qoldi. Ularni o‘tmish sarqitlari deb atab ular haqida gapirmaslikka harakat qilindi.
XX asrning 90-yillarida Rossiyada ijtimoiy psixologiyaning rivojlanishi yangi davri boshlandi. Ular bu yillarda “yuqoridan” imperativ (lot. imperativus - farmon) ya’ni, e’tirozlarni qabul qilmaydigan, tanlashga yo‘l qo‘ymaydigan, kiritilgan.
Bu ijtimoiy psixologiyaning ilmiy va amaliy sohalari bir vaqtda bir-biridan ajralgan holda rivojlanishiga olib keldi. Amaliyot fanga tayana olmadi, chunki fan xali amalda yo‘q edi, fan haqida hech narsani bilib bo‘lmas edi, chunki amaliy faoliyat faqatgina endgina shakllanar edi. Bu ijtimoiy pedagogikaning o‘quv fani sifatida tashkil topishida ham ta’sirini ko‘rsatdi. Bu ham ijtimoiy-pedagogik faoliyat va fan rivojlanishi bilan bir vaqtda sodir bo‘ldi. Fanning va amaliyotning tashkil topmaganligi “ijtimoiy pedagogika” fanida bugungi kunda ham ko‘plab hal qilinmagan, tortishuvli masalalar bor. Bu obyektiv holatlar ijtimoiy pedagogikaning fan sifatida rivojlanishini sekinlashtiradigan omillar hisoblanadi. Lekin amaliyot talablari Rossiyada shunchalik jiddiy va dolzarb Ediki, natijada fanning bu sohasi bilan ko‘plab ilmiy jamoalar shug‘ullana boshladilar.
Rossiya ta’lim akademiyasi ijtimoiy pedagogika Markazi (RAO), ijtimoiy ta’lim Akademiyasi Moskva, Sankt-Peterburg, Tula, Yekaterinburg va boshqa universitetlarida “ijtimoiy pedagogika” fakultetlari tashkil etildi.
V.G.Bocharova, M.A.Galaguzova, A.V.Mudrik kabi va boshqa olimlar ijtimoiy pedagogika bo‘yicha nazariy tadqiqotlar olib boradilar. Ijtimoiy pedagogika bilan bir vaqtda XX asr 90-yillarida Rossiyada ijtimoiy ishlar instituti kiritildi. Ijtimoiy ishchilarning vazifasi aholining ijtimoiy himoyalanmagan qismiga yordam ko‘rsatish bo‘ldi.
Ijtimoiy pedagogika va ijtimoiy ishlarning rivojlanish tarixi bir-biriga juda yaqin. Birinchi navbatda ularni madaniy-tarixiy an’analari, alohida g‘amxo‘rlik va e’tiborni talab qiluvchi odamlarga munosabatlari ularni birlashtiradi. “Mehribonlik”, “hayriya”, “yordam ko‘rsatish” va boshqa tushunchalar ijtimoiy pedagogika va ishlarda keng foydalanilishi bejiz emas.
Ammo ular yaqqol ifoda etuvchi o‘ziga xoslikka va farqlarga ega. Ularning umumiyliklari va o‘ziga xosliklari nimalardan iborat: birinchi navbatda bu ularning obyekti yoki adresatiga taalluqlidir.
Ijtimoiy ishchi ko‘z oldida inson bo‘ladi, lekin har qanday emas, faqatgina insonga muvaffaqiyatli bo‘lishi, farovonligi, jamiyatning haqiqiy a’zosi, tekis hayot kechirishida muammolari bo‘lgan inson bo‘ladi.
Insonning hayoti davomida yuzaga keladigan muammolar har bir odamda uchraydi. Ular psixologik, tibbiy, huquqiy, moddiy va boshqa xususiyatli bo‘lishi mumkin. Ular insonga bog‘liq bo‘lmagan tashqi omillar (ekologik, ijtimoiy, texnogen, millatlararo va boshqa kataklizmalar) yoki ichki shaxslararo muammolar (jismoniy yoki psixik rivojlanishida sog‘lig‘i yaxshi emasligi) bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Shunday qilib, ijtimoiy ishlar obyekti ijtimoiy hayoti davomida, yordamga muhtoj bo‘lgan inson hisoblanadi deb aytishimiz mumkin, ya’ni inson yoshidan qat’iy nazar ijtimoiy obyektdir.
Ijtimoiy pedjagogika esa uning ijimoiylashishi – individning ijtimoiy subyektga aylanishi jarayonida yordam ko‘rsatilishi kerak bo‘lgan bola bilan shug‘ullanadi, ya’ni bola shakllanayotgan, rivojlanayotgan shaxs.
Bu obyektlarni taqqoslash ana shu ikki fanni nimalar yaqinlashtirishini (ijtimoiy hayot jarayonida yordam ko‘rsatish) va obyektni farq qilishini (katta odam va bola) yaqqol ko‘rsatadi. Bu nuqai nazardan ijtimoiy ishlarda yordam ko‘rsatilayotgan odamni odatda mijoz deb atashlari, ijtimoiy pedagogikada esa odatda bola so‘zi ishlatilishi ham buni tasdiqlashi mumkin.