«Ijtimoiy menejment» fanining sillabusi

Karimov I. A 
Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O'zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo'llari va 
choralari. — T.: «O‘'zbekiston», 2009. — 7-b. 

---

15 
Birja, bir tomondan, foyda olish maqsadida o'z mahsulotlarini sotish uchun, 
boshqa tomondan, o'z talabini qondirish uchun mustaqil xo'jalik subyektlari 
uchrashadigan bozor elementi hisoblanadi (1-chizma). Birjada xaridor va sotuvchi 
bir-biri bilan bog'liq emas. Oldi-sotdi jarayoni vositachilar (brokerlar, dilerlar, 
treyderlar) orqali amalga oshiriladi. Narx talab va taklifga bog'liq bo'ladi. Agar 
ishlab chiqaruvchi birjada sifati yaxshilangan yangi tovar taklif etadigan bo'lsa, u 
oshirilgan narx qo'yishga haqli. Iste'molchilarning bunga javobi ijobiy bo'lgan 
holatda ishlab chiqaruvchi tarmoq bo'yicha o'rtacha darajadan yuqori foyda oladi. 
Bu boshqa tadbirkorlarni ishlab chiqarishni qayta yo'naltirish va o'zini yaxshi 
ko'rsatgan tovar ishlab chiqarishga majbur qiladi. 
1-chizma. 
Birjada mustaqil xo'jalik sub‘yektlarining o'zaro munosabatlari.
2
Bunda tadbirkorlar xaridorlarni jalb qilish uchun uni arzonroq narxda taklif 
qiladi. Vaqt o'tishi bilan ushbu mahsulot turining taklifi talabni oshiradi, bozor 
to'yinadi, narx esa belgilangan o'rtacha darajada barqarorlashadi. Agar yangi 
2
K. Z. Xomitov, F. A. Hamidova . 
BIRJA ISHI.T.2013 y. 

---

16 
mahsulot turi ishlab chiqaruvchi birjada muvaffaqiyatsizlikka uchrasa, ya'ni uning 
tovariga talab bo'lmasa, narx pasayadi va ushbu tovar partiyasi sotib bo'lingunga 
qadar tushib boradi. 
Talab va taklif muvozanatsizligi natijasida real tovar xaridorlari yoki 
sotuvchilari oldi-sotdiga tayyor bo'lmaydilar. 
Shunda talab va taklifni vositachilar vaqtinchalik qo'llab-quvvatlaydilar, 
xedjlash mexanizmi orqali riskni narxning keyingi pasayishi yoki o'sishigacha 
pasaytiradilar va yetarli foydani ta'minlaydilar.