Ijtimoiy-madaniy faoliyat va musiqa ta’limi

Liberal uslub. Liberal, liberalli so'zi aslida mehribon, saxiylik, nimagadir yaxshi munosabatda bo'lish deganini anglatadi. Bu uslubga quyidagilar xos: rahbar o'zining egallab turgan lavozimini ko'z-ko'z qilmaydi. Voqealarni o'z holicha rivojlanishiga yo'l beradi, iloji boricha aralashmaydi. Ishchilarga muloyim munosabatda bo'ladi, «iltimos qilaman», «marhamat qiling» kabi so'zlarni tez-tez ishlatib turadi. Xodimlar fikrini eshita oladi, ularning takliflaridan foydali fikrlarni oladi, hayotga tadbiq etishga harakat qiladi. Uyatchanligi yo kamtarligi uchun o'zini ko'z-ko'z qilmaydi. Albatta rahbarning bunday xislatlari ishchilarda ishonch uyg'otadi. Ammo bu ijobiy xislatlar har doim ham yaxshilikka olib kelavermaydi. Liberal — rahbarning bunday xislatlariga quyidagilar kiradi:

1. 
   Ishdagi sust faollik.
   
2. 
   Ish faoliyatiga aralashmaslik.
   
3. 
   Boshqalar ta'siriga tez kiradi, yaqinda qabul qilingan qarordan qaytishga tayyorligi.
   
4. 
   Jur'atsizligi tufayli, murakkab holatlarda prinsipiallik va izchil xislatlarga ega bo'lmaganligi tufayli qiynaladi.
   
5. 
   Ishchilar bilan munosabatlarning buzilishini xohlamaydi, keskin chora va harakatdan qochadi.
   

Yuqoridagi uchchala uslubga baho bera turib, demokratik uslubni ma'qul deya olamiz, chunki hozirgi vaqtda asosiy vazifamiz ishlab chiqarish va ijtimoiy munosabatlarni demokratizatsiyalash hisoblanmoqda. Agar boshqaruv haqida gapirilsa, unda boshqaruv tizimini demokratizatsiyalash tushuniladi.
Avtoritar uslubga (avtokratik) bir inson qo'lida bo'lgan markazlashgan hokimiyat xos, bu holda u hamma ishlar haqida unga ma'lumot berishni talab qiladi. Bu uslubda boshqaruvni rasmiyatchilik yo'lini tutish va ishchilar bilan shartnoma tuzi- lishga yo'l qo'ymaslik kabilar xos. Bunday menejer yakka o'zi qaror qabul qiladi, ishchilarni tashabbus ko'rsatishiga yo'l qo'ymaydi, odamlar bilan qo'rs muomalada bo'ladi. Har doim nimanidir buyuradi, talab qiladi, ammo hech qachon iltimos qo’yilmaydi. Bir so'z bilan aytganda, uning boshqaruv faoliyatini asosiy mazmuni buyruq va qonunlardan iborat.

№ P/P	Rahbar va ishchilarning o'zaro aloqa vositalari	Rahbariyat uslublari
		Avtokratik	Demokratik	Liberal
1.	Qaror qabul qilish	Savollarni yakka o'zi yechadi	Qaror qabul qilishdan avval ishchilar bilan maslahatlashadi	Rahbariyat yoki kengash ko'rsatmalarini kutadi
2.	Qarorni baja- ruvchilarga yetkazish usullari	Buyuradi, boshqaradi, farmon beradi	Taklif qiladi, iltimos qiladi	Iltimos qiladi, iltijo qiladi
3.	Javobgarlikni taqsimlanishi	O'ziga yoki ishchilariga yuklaydi	Javobgarlikni taqsimlaydi	O'zidan barcha javobgarliklarni olib tashlaydi
4.	Tashabbus- korlikka munosabat	Yo'l qo'ymaydi	Qo'llab quvvatlaydi	Tashabbusni ishchilarga topshiradi
5.	Kadrlar tanlashga munosabati	Malakali ishchilardan qo'rqadi	Ishchan, savodli ishchilarni tanlaydi	Kadrlar tanlash bilan shug'ullanmaydi
6.	O'z bilimlari- ning kamchi- ligiga bo'lgan munosabat	Hamma narsani biladi, qila oladi	Doimo malakasini oshirib boradi	Bilimini to'ldirib boradi
7.	Muomala uslubi	Muvozanatni saqlaydi, kirishimli emas	Do'stona	Muloqatdan qo'rqadi
8.	Ishchilar bilan munosabat	Kayfiyatga qarab ish ko'radi	O'zini bir maromda tutadi, doimo o'zini-o'zi nazorat qiladi	Yumshoq, ko'ngilchan
9.	Tartib- intizomga munosabati	Rasmiy qattiq intizom tarafdori	Aqliy intizom tarafdori	Rasmiy intizom talab qiladi
10.	Ishchilardagi ma'naviy ta'sirga munosabati	Tanbeh berish rag'batlan- tirishning asosiy usuli deb hisoblaydi	Doim turli rag'batlantirish usullaridan foy- dalanadi	Xuddi shunday ish ko'radi

Rahbar

Avtokratga dogmatizm va stereotip fikrlash xos. Yangiliklar uning ish faoliyatida ehtiyotlik bilan yoki umuman qabul qilin- maydi. Asosan boshqaruv ishida u bir xil usullarni qo'llaydi, ya'ni hokimlik faqat avtokrat — rahbar qo'lidadir. Hattoki majlis o'tkazish jarayonida kishilarni joylashtirish ham uning ide- ologiyasi bo'yicha amalga oshiriladi. Bu tarang ahvolga olib keladi, bunday hollarda ishchilar menejer bilan yaqin muno­sabatda bo'lishdan qochishadi.

INCLUDEPICTURE "G:\\madaniyat\\media\\image36.png" \* MERGEFORMATINET

Rahbar avtokrat bo'lishi uchun rahbarlik qilayotgan odam- larga nisbatan pastroq xislatlarga ega bo'lishi kerak yoki uning ishchilari malakasi past va ijtimoiy-ma'naviy qoloq bo'lishi kerak. Mazkur uslubda ishchilar tashabbuskorligi rag'batlantiril- maydi, balki aksincha avtokratdan tashkilot ishlari unumdorli- gini o'sishiga olib kelmaydi degan tanbehlar eshitadi. Avtokrat boshqaruv faoliyatining maqsadi «yaroqsiz» ishchilarni hay- dashdir. U tez-tez «biz siz bilan ishlay olmaymiz» degan iborani ko'p qo'llaydi, bunda albatta mehnatga qoniqish tug'ilmaydi, ishchilar ijodiy ishlari kerakligicha baholanmaganligidan afsus- lanishadi.

Mazkur yondashuvda ishchilardan maslahat so'ramasdan qaror qabul qilinishi ishni qisqa vaqt ichida samarali bajariladi. Ammo bu uslub ham o'z kamchiliklariga ega. Ba'zi hollarda rahbar o'z qarorlariga obyektivroq yondashishi kerak yoki ishchilarni mehnatga qiziqtiradigan omil yaratishi, yo bo'lmasa atrofdagilar fikriga e'tiborli munosabatda bo'lishi kerak. Uzoq vaqt davomida bu uslub norma bo'lib hisoblangan, hattoki hozirgacha menejerlar uni afzal ko'rishadi.
Asosan, demokratik uslibni qo'llovchi menejerlar masalalarni jamoa bilan yechishga, ishchilarni ish tarzi bilan muntazam xabardor qilishga harakat qiladi. Tanqidni to'g'ri qabul qiladi, ishchilar bilan muloqatda muloyim va do'stona, doimo bosh­qaruv funksiyalarini bir qismini boshqa mutaxassislarga bo'lib beradi, odamlarga ishonadi. Talabchan, ammo haqqoniy.
Boshqaruv qarorlarini realizatsiya qilishga tayyorlashda barcha jamoa a'zolari ishtirok etadi. Demokrat menejer majlis o'tkaz- ganda odatda guruh o'rtasida o'tiradi.

INCLUDEPICTURE "G:\\madaniyat\\media\\image37.png" \* MERGEFORMATINET

Rahbar
Demokrat rahbar o'rni

Avtoritar va demokratik rahbar uslublarini qiyoslash.

Xarakteristika	Rahbariyat uslubi
	Avtoritar (direktiv)	Demokrat
«Kredo», tamoyil	Rahbar-hukmdor boshqarilayotgan — bo'ysinuvchi	Rahbar-koordinator; boshqarilayotgan — sherik
E'tibor	Mansabi bo'yicha (rasmiy)	Ish bo'yicha (real)
Tashkilotchilik darajasi	Ishni bajarilishini to'la tashkillashtirish	Ishni bajarilishining moslanuvchan tarzini tashkillashtirish
Qaror turi	Yakka qaror qabul qilish	Jamoali qaror qabul qilish
Farmoyish turi	Buyruq	Iltimos
Vakolatning taqsimlanishi	Bajariladigan masala va ular oldidagi javobgarlik taqsimlanadi	Umumiy masala va umumiy javobgarliklar taqsimlanadi
Nazorat turi	Bajarish nazorati	Natijani nazorat qilish

Yuqorida ko'rib turganimizdek, ishchilarda ta'sir usullari va yo'llari avtokrat va demokrat uslubda turlicha. Demokrat uslub- da rahbariyat nisbatan kamroq nazorat qiladi va u ishchilar o'z

ishini haqiqiy yaxshi mutaxassis bo'lsagina samarali hisoblanadi. Ammo uning ham zaif tomoni mavjud: umumiy yechimga jamoa ancha sekin keladi, bunda rahbariyat butunlay yo qisman ishchilar ustidan nazoratni yo'qotib qo'yishi mumkin. Bu uslub hozirgi kunda keng tarqalmoqda.