Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni modellashtirish va prognozlash

Ekstrapolyatsiyani qo‘llash. 
Bunda vaqtli qatorlarning bo‘lajak davr yoki perspektiv darajalari aniqlanadi. 
Bu usul ikki turda amalga oshiriladi : 

perspektiv (istiqbol) ekstrapolyatsiya, ya’ni bulajak noma’lum davrlar 
darajalarini aniqlash; 

retrospektiv (utmishga karatilgan) ekstrapolyatsiya, ya’ni oldingi, o‘tgan 
davrlar darajalarini tekshirish. 
Agarda, kuzatilgan davrlar bo‘yicha aniqlangan umumiy yo‘nalish bo‘lajak 
davrlar uchun tatbiq qilinsa, u holda bunday ekstropolyatsiya o‘rtacha o‘sish yoki 
o‘rtacha qo‘shimcha o‘sish sur’atlari asosida bajarilgan bo‘ladi. Biron-bir «A» - 
hudud bo‘yicha o‘tkazilgan tanlama kuzatish natijalari boshqa «V» - hududdagi 

---

29 
mos to‘plamga tarqatilsa, u holda bunday ekstrapolyatsiya tanlama usullari asosida 
bajarilgan bo‘ladi. 
ekstrapolyatsiya – bu biron-bir to‘plam natijalari asosida boshqa noma’lum 
darajalarni aniqlashdan iboratdir. 
Davriy qatorlarni dastlabki tahlildan o’tkazish uchun «Statistikaning 
umumiy nazariyasi» fanidan tanish bo’lgan usullar qo’llanadi, jumladan qatorlarni 
tekislash, sirg’aniq o’rtachalar, eksponensial tekislash va boshqalar.

---

30 
2-MODUL. IJTIMOIY - IQTISODIY JARAYONLARNI 
MODELLASHTIRISHNING AMALIY TADBIQI 
 
2.1-Mavzu: Prognozlashning ekspert usuli 
1.
Ekspert baholash usulining mohiyati 
2.
Ekspert baholash usulining amalga oshirish bosqichlari 
3.
Ekspert baholashning boshqa usullari 
2.1.1.
 
Ekspert baholash usulining mohiyati 
Keyingi yillarda prognozlashning ekspert usuli keng rivojlandi. Bu usulni 
kullash yerdamida prognozlashni ishlash davrida paydo buladigan katta 
muammolalar kismini yechish mumkin buladi. Ikkinchi jaxon urushidan keyin 
ekspert baxolash nazariyasi va amaliyeti fani paydo buldi.
Bu usul muammollarni yechishda kachonki matematik usullar yetarli samara 
bermagan kullaniladi.Xamda urganilayetgan ob’ekt tugrisida ma’lumotlar yetarli 
darajada tuplash murakkab bulgan paytda kullaniladi. 
Har qanday prognozni anikligi va ilmiy asoslanganlik darajasi kup jixatdan 
aynan shu urganilayetgan mummo buyicha prognozlashtirilayetgan soxaning 
mutaxasislari fikrini xam xisobga olish kerak. Ularni tajribalari va bilimlarini 
xisobga olgan xolda shu ishga jalb kilish bilan birgalikda ular bilan kanday ishlash 
masalasi turadi. 
Bu masala keyingi yillarda ishlab chikilgan ekspert baxolash usulida uz aksini 
topgan.