Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni modellashtirish va prognozlash

1% qo‘shimcha o‘sish (kamayish)ning mutlaq qiymati – mutlaq qo‘shimcha o‘sish qiymati zanjirsimon qo‘shimcha o‘sish sur’atiga bo‘linadi.



^i / i1 ^{: }T _{i / i1}
Dinamika tendensiyasini aniqlashning eng sodda usuli qator darajalari davrini uzaytirish usulidir. Bu usulda ketma-ket joylashgan qator darajalari teng sonda olib qo‘shiladi, natijada uzunroq davrlarga tegishli darajalardan tuzilgan yangi ixchamlashgan qator hosil bo‘ladi.
O’rtacha sirg‘aluvchi usul - bu qator darajalarini birin-ketin ma’lum tartibda surish yo‘li bilan hisoblangan o‘rtacha darajadir. O’rtacha sirg‘aluvchi usulda qator ko‘rsatkichlaridan doimo teng sonda olib, ulardan oddiy arifmetik o‘rtacha hisoblash yo‘li bilan aniqlanadi. Ularni toq yoki juft sonda olinadigan qator ko‘rsatkichlari asosida hisobalash mumkin.
O’rtacha sirg‘aluvchi usul o‘rtacha qiymatni aniqlash vaqtida tasodifiy chetlanishlarning o‘sish holatiga asoslanadi. O’rtacha faktik qiymatlar qatorlari dinamikasi tekislanayotgan vaqtda sirg‘anishning o‘rtacha nuqta davrini ko‘rsatadigan o‘rtacha qiymatlar bilan almashinadi.

3. 
   Vaqtli qatorlarda o‘rtachani hisoblashning o‘ziga xos xususiyatlari Iqtisodiy jarayonlar dinamikasini miqdoriy baholashda mutloq qo’shimcha o’sish(kamayish), o’sish(kamayish) sur’ati va qo’shimcha o’sish(kamayish) sur’ati kabi statistik ko’rsatkichlardan foydalaniladi. Ular bazisli, zanjirli va o’rtacha
   

ko’rsatkichlarga bo’linadi.
Bazisli, zanjirli va o’rtacha mutloq qo’shimcha o’sish, o’sish sur’ati va qo’shimcha o’sish sur’atlarini hisoblash formulalari quyidagi jadvallarda keltirilgan.